خلاصه برداری چیست؟

چگونه یک خلاصه خوب از درسهایم داشته باشم؟

آیا یادداشت کردن آنچه می*خوانیم، ضروری است؟

شاید از این نوع سؤالات در ذهن شما هم خطور کرده باشد. برای پاسخ به سؤالاتی که مطرح می*شود، در ابتدا کارکرد ذهن را در یادگیری مطالب با مثالی ذکر می*کنیم و اینکه خلاصه*نویسی در یادگیری مباحث چه تأثیر به سزایی دارد.

لیوان پر از آبی را در نظر بگیرید.در این لیوان، شن*های زرد رنگ را می*ریزیم. ابتدا لیوان زرد رنگ شده و سپس این شن*ها ته*نشین می*شود، پس از ته*نشین شدن شن*های زرد رنگ، شن*های قرمز را می*ریزیم، پس از مدتی ملاحظه می*شود که شن*های قرمز رنگ بر روی شن*های زرد می*نشینند، حال شن*های سبز رنگ را به داخل لیوان ریخته و مشاهده می*شود که این بار شن*های سبز بر روی بقیه*ی شن*ها می*نشینند. ترتیب نشست مطالب در ذهن ما هم اینگونه است. به همین علت است که یادآوری مطالبی که به تازگی آموخته*ایم، سریع*تر صورت می*گیرد.

ما در ایا مطالعه*ی کنکور، در هر رشته با ۲۹، ۲۸ و یا ۳۹ کتاب و به همین تعداد با جزوه و مجموعه*های تست*های متعدد سر و کار داریم. مطالب باید دائماً در ذهن ما معلق شوند و یا به عبارتی، تدبیری به کار بندیم تا بنابر اهمیت مطالب درسی در یک مدت کوتاه، مباحث را مرور کنیم. اینجاست که به اهمیت خلاصه*نویسی پی می*بریم، چرا که مرور مباحث به صورت چکیده، زمان کمتری را نیاز دارد.

در هفته*ی پایانی تابستان ، خلاصه نویسی درس*هایتان را کامل کنید

پژوهش*ها نشان داده است دانش*آموزانی که در هنگام مطالعه، تنها به خواندن مطلب پرداخته*اند، نسبت به دانش*آموزانی که در هنگام مطالعه زیر مطالب مهم خط کشیده*اند، دارای بازده*ی کمتری بوده*اند و علت آن است که دانش*آموز به مرور، علاقه*ی خود را نسبت به مطالب از دست داده و نمی*تواند به آن توجه کند.

در نتیجه، مطالب به صورت فعالانه در ذهن پردازش نشده است. شما خودتان ناگهان متوجه شده*اید که در صفحهٔ ۴۵ کتاب هستید، بی*آنکه بدانید در** همان پنج صفحهٔ گذشته، چه خوانده*اید، انگار فقط صفحات را ورق زده*اید. پس اگر هنگام مطالعه، زیر برخی مطالب را خط بکشید، حاصل کار مفید*تر از زمانی است که صرفاً مطالب را می*خوانید.

در زمان خط کشیدن زیر مطالب، حالت فعال*تر دارید و سبب می*شود که توجه*تان به مطالب بیش*تر شود و احتمال آنکه مطالب را طوری پردازش کنید که معنای شخصی برای*تان داشته باشد، افزایش می یابد. با این همه، صرف خط کشیدن زیر مطالب نمی*تواند به خودی خود مؤثر باشد.

چه بسا شما زیر همهٔ سطرهای یک صفحه را خط بکشید و حاصل کار، صفحه*ای پر از خط در زیر جملات باشد نه یادگیری بیشتر. پژوهش*ها نشان داده است اگر شما در هر صفحه بیش از ۵ – ۴ جمله را با خط مشخص کنید، احتمال کاهش یادگیری وجود دارد. هنگامی که شما بیش از حد در زیر جمله*ها خط می*کشید، نشانهٔ این است که این وسیله را جانشین توجه واقعی به مطلب و برگرداندن مطلب به زبان خود کرده*اید. چیزی که در این عمل باید مد نظر قرار دهید و متمایز سازید، اطلاعات مهم است.

یعنی نتیجه*گیری*های کلی، تعریف*های کلیدی و جمله*های اصلی، که وظیفه*ی آن*ها توضیح و تشریح نکات است یا توضیحات فرعی و کل مطلب که در مجموع می*توان آن*ها را در حاشیه*ی ذهن قرار داد، بدون اینکه به اندیشه*ی اصلی مطلب خدشه*ای وارد آید.

مطالعاتی که در زمینه*ی مقایسه*ی میزان تأثیر در خواندن تنها، خواندن و خط کشیدن در زیر جمله*ها، و خواندن همراه با خلاصه*نویسی انجام گرفته است، بدون استثنا نشان داده است که خط کشیدن زیر جمله*ها و یادداشت*برداری، از خواندن تنها و خلاصه*نویسی از خط*کشی، مؤثرتر است. برای مثال در یک بررسی، مطلبی را برای مطالعه به دانش*آموزان دادند و سپس یک آزمون چند جوابی، یک بار بلافاصله پس از خواندن مطلب مزبور و یک بار ۵ هفته بعد از آن*ها به عمل آوردند. نتیجه این بود: آن*ها که یادداشت برداشته بودند، نسبت به آن*هایی که زیر مطلب را خط کشیده بودند و هر دو این*ها نسبت به آن گروه که فقط مطلب را خوانده بودند، برتری داشتند.

پس باید به هنر خلاصه*نویسی مجهز بود تا از زمان و نیز از امکانات، بیشترین استفاده را کرد. از مزایای دیگر خلاصه*نویسی، بهره*گیری از یادداشت*های خلاصه در مدت زمان کوتاه و صرفه*جویی در زمان، تسهیل در برخورداری از محتویات کتب و جزوات در حجم کم، ایجاد انگیزه در دانش*آموزان برای مطالعه، کمک در به خاطر سپردن مطالب و از یاد نرفتن آن*ها و کمک به تمرکز فکر هنگام خواندن کتاب و جزوه می*باشد.

بسیار اتفاق افتاده که در اولین بار مطالعه*ی یک مطلب، انسان فکر می*کند این مطلب، خوب و لازم است و در تلخیص، آن*ها را می*آورد و در نهایت می*بیند خلاصه، چیزی از اصل مطلب کم نیست. این به عدم مهارت در خلاصه*نویسی بر می*گردد یا به عدم آگاهی اجمالی از محتوای آنچه خلاصه می*شود و یا به عدم دقت شخص در تفکیک مطالب مهم از کم اهمیت مربوط می*شود.

لذا باید در خلاصه*نویسی نکات زیر رعایت شود:

۱ – مطالعهٔ عمیق توأم با یادگیری صحیح مطلب در همان بار اول: دانش*آموزان مطالبی را که اولین بار در سر کلاس درس یا کتاب*ها یاد گرفته*اند - خواه با برداشت درست یا غلط - با همان برداشت، مطالب را در ذهن می*سپارند و متأسفانه دیده شده که اصلاح یا حذف مطالب که به اشتباه در ذهن سپرده*ایم، بسیار کار سختی است.

همین درک نادرست از مطالب شما را دچار سردرگمی می*کند. بنابراین در گام*های اول یادگیری لازم است که پس از مطالعه*ی عمیق مباحث یا خلاصه نویسی مباحث کلاسی، برای زدودن اشتباهات احتمالی در یادگیری مطالب آن درس، بلافاصله پس از کلاس، یادداشت*ها را مرور کنیم و مطالب نادرست را اصلاح کنیم.

۲– برای درک بهتر، اطلاعات مهم مطالب درسی را خلاصه*نویسی کنیم: در یک پژوهش از دانش*آموزان خواستند تا به یک مطلب گوش دهند و آن را خلاصه کنند. یک هفته بعد از آن*ها خواستند که هر چه را درباره*ی آن مطلب به یاد می*آورند، بنویسند. معلوم شد که احتمال به یاد ماندن اطلاعات مهم خلاصه*نویسی شده، ۶ برابر مطلب خلاصه*نویسی نشده است.

اگر می*خواهید احتمال ماندن مطالب مهم در خاطرتان بیش*تر باشد، از آن یادداشت بردارید و این به معنای یادداشت همه*ی مطالب نیست، در غیر این صورت نتیجه آن خواهد شد که انبوهی یادداشت*، شامل اندکی اطلاعات مهم در کنار مقدار بسیار زیادی نکات مهم دست دوم حاصل آید.

۳- یادداشت*های کارا بردارید: یکی از راه*کارهای کارا کردن یادداشت*ها به هنگام ثبت کلمات مهم، عدم به کارگیری کلمات اضافی است. در خلاصه*نویسی هر قدر اطلاعاتی با کلمات کمتر و عبارت*های کوتاه*تر نقل شود، کارآیی بالاتر است. بنابراین هنگامی که اطلاعات نسبتاً زیادی را در چند کلمه خلاصه می*کنیم، یادداشت*های شما کارا هستند. در یادداشت*ها باید هدف*تان این باشد که حتی*الامکان مطالب از درس استاد، کتاب و جزوه را در جمله*های کوتاه و مفید بگنجانید، این سبب می*شود که توجه شما صرفاً به اطلاعات مهم متمرکز شود.

۴- از اطلاعات خود درباره*ی ساختار و سازمان*بندی مطالب بهره ببرید: دانش*آموزانی که سازمان*بندی مطالب به آن*ها یاد داده شده است یا قادر به بازسازی ساختار مطلب بوده*اند و یا از آن*ها خواسته شده که مطلب را در ساختاری دیگر تنظیم کنند، نسبت به دانش*آموزان دیگر در به یاد آوردن اطلاعات برتری دارند.

هر چند اغلب دانش*آموزان از ابزارهایی که این ساختار را می*سازند، نظیر بندهای مهم مربوط به عنوان کردن مطالب، جمله*های اصلی، عنوان*های تقسیم*کننده*ی مطلب در درون فصل*ها و نتیجه*گیری پایانی، آگاهی ندارند و همه*ی این*ها به مشخص کردن نکات مهم متن کمک می*کند.

بنابراین برای آنکه مطمئن شوید، مهم*ترین اطلاعات را ثبت کرده*اید، باید به این گونه عناصر ساختاری توجه خاص بکنید. این*ها مثل علائم راه* هستند که مسیر درست را نشان می*دهند. جمله*های دارای اهمیت ساختاری زیاد، در تعیین ساختار و معنای قطعه*ای از متن نقش اساسی دارند. این گونه جمله*ها معمولاً احکام کلی نظیر جمله*های اصلی، اندیشه*های اصلی، نتیجه*گیری*ها است. اما جمله*های دارای اهمیت ساختاری کم را می*توان بی*آنکه به اندیشه*ی اصلی و معنای آن قطعه لطمه*ای وارد شود، حذف کرد. این جمله*ها معمولاً مثال*ها، دلایل و شواهد مربوط به جمله*های کلی*تری هستند که دارای اهمیت ساختاری کمتری هستند.

پژوهش*ها نشان داده است که هر چه اهمیت ساختاری جمله*ای بیش*تر باشد، به یاد ماندن اطلاعات موجود در آن بیش*تر است. لذا باید از این گونه جمله*ها یعنی از جمله*هایی که کلی*ترین و محوری*ترین اطلاعات را در بر دارند، یادداشت بردارید و به جمله*هایی که از لحاظ اهمیت ساختاری، ضعیف و حاوی اطلاعات جزئی*ترند، توجه چندان نکنید.

بهتر است که در خلاصه*نویسی مطالب درسی از نمودار درختی استفاده شود

برای داشتن یادداشت*های کارا باید ذهن خود را بر اطلاعات همچون ابزارهای ساختاری نظیر بندهای مربوط به مقدمه*چینی (بندهایی که خواننده را برای ورود به مطلب آماده می*کنند)، جمله*های اصلی، عنوان بخش*ها و خلاصه*های پایانی که راهنمایی هستند برای تشخیص اطلاعات کلیدی که در ساختار مطلب نقشی مهم دارند، متمرکز کنیم. این اطلاعات یادگیری شما را تقویت می*کند.

در خلاصه*نویسی ابتدا باید کلیات موضوع مورد توجه قرار گیرد و موضوعات به صورت نمودار درختی رسم شود، سپس به جزئیات پرداخته شود. در خلاصه*نویسی باید دقت کرد که معمولاً ایده و نکته*ی اصلی در دو جمله*ی اول پاراگراف بیان شود و بقیه*ی پاراگراف شامل توضیحات این مطلب باشد، اما این بدان معنی نیست که بقیه*ی متن مهم نیست؛ بلکه در ادامه*ی متن باید به کلمات کلیدی مانند: «نخستین»، «مهم*ترین عامل»، «بیش*ترین تأثیر»، «نکته*ی اساسی»، «در نتیجه» و وجودی بودن یا نبودن افعال توجه کرد.

بهتر است در خلاصه*نویسی به جای نوشتن برخی عبارات از علامت*های اختصاری که برای شما قابل فهم باشد، بهره ببرید، مثل علامت ↑ به جای نوشتن کلمه*ی افزایش و علامت ↓ به جای نوشتن کلمه*ی کاهش. از آنجا که مطالب خلاصه*نویسی شده به صورت یک منبع درسی استفاده می*شوند، در خلاصه*نویسی مطالب سعی کنید مطالب را تمیز و جذاب بنویسید.

ارتباط بین مفاهیم را با فلش نشان دهید و طرز ارتباط موضوعات اصلی و فرعی را به کمک نمودار درختی نمایش دهید تا به درک بهتر مطالب کمک کند. در هنگام مطالعه*ی مباحث درسی ابتدا به کشیدن خط در زیر مطالب اصلی، مهم و با اهمیت بپردازید و سپس خلاصه*نویسی کنید زیرا انجام دو فعالیت مجزا، یادگیری و خلاصه*نویسی در یک زمان واحد، باعث ایجاد اخلال و عدم تمرکز در انجام هر دو عمل می*شود.

خلاصه*نویسی شما چنانچه شامل خلاصه*ی مباحث درسی، نکات مهم در کتاب درسی و جزوات یا تست*های غلط و نزده*ی شما در آزمون*ها و مجموعه*های تست *باشد، دارای ارزش درسی بالا است و الزاماً نباید فقط از داخل کتاب یا جزوه*ی شما جمع*آوری شود.

نکته*ی قابل توجه آن که هنگام مطالعه*ی مطالب خلاصه*نویسی شده که حاوی خطوط اصلی و پیامدهای مهم است، پی به کم اهمیتی مطالبی ببریم که در زمان خلاصه*نویسی مهم جلوه کرده*اند و یا به علت گذشت زمان و مرور مطلب، اهمیت اولیه را ندارند. لذا این نکات را حذف کنید.

در خلاصه*نویسی به انتخاب سبکی مناسب با متن خلاصه شده، رعایت یکنواختی افعال از لحاظ زمان، توجه به حجم مطالب و عدم تصرف در پیام*ها و محتوای متن اصلی، توجه کنید. در مورد درس*های فرمولی و قاعده*دار مانند درس*های شاخه*ی ریاضیات، فیزیک، شیمی، منطق، گرامر انگلیسی، قواعد عربی، دستور زبان فارسی و آیین نگارش، اقتصاد و آرایه*های ادبی، خلاصه*ی این درس*ها از طریق یادداشت فرمول*ها و قواعد، رسم نمودارهای لازم و طبقه*بندی دقیق اجزای هر مبحث فراهم می*آید و لازم است جهت تسلط و یادآوری در مرور مباحث خلاصه*نویسی شده، برای هر مورد مثالی آورده شود.

ضمناً چون اغلب قواعد، گاهی به وسیله*ی موارد استثنایی و تبصره*ها نقض می*شود، این نکات خلاف قاعده نیز باید یادداشت و آموخته شود. در واقع اهمیت استثناها از قواعد خیلی بیش*تر است و عموماً، سؤالات مهم و اساسی کنکور از میان این مطالب استخراج می*شود. در درس*های هم*گروه ریاضیات، توجه به این نکته ضروری است که توانایی حل مسائل با توانایی تست*زنی خیلی تفاوت دارد و مورد دوم، بسیار دشوارتر و مستلزم تمرین و تکرار فراوان است.

در خلاصه*نویسی درس*های تشریحی و حفظ*کردنی از قبیل معارف، تاریخ، جغرافیا، تاریخ ادبیات، جامعه شناسی، علوم اجتماعی، روان*شناسی، فلسفه، زیست*شناسی، زمین شناسی، ادبیات و شیمی (بخش*های تعریفی و تشریحی) می*باید کل هر فصل یا گفتار را بخوانید و مطالب اساسی و مهم را به شکلی برجسته مشخص سازید. آنگاه نکات مشخص شده را در یک دفتر جداگانه یادداشت کنید.

منبع : کنکور آسان، گزینه دو و ....