زیست‌شناسی با بالاترین ضریب به عنوان اصلی‌ترین درس گروه آزمایشی‌ علوم تجربی برای داوطلبان این گروه، بخصوص آنهایی که متقاضی رشته‌های پر‌طرفدار هستند، اهمیت ویژه‌ای دارد. اگر داوطلبی در درس زیست‌شناسی، ده درصد از شما عقب بیفتد و در هر کدام از درس‌های اختصاصی‌های دیگر، پنج تا شش درصد جلو باشد، به طور کلی از شما عقب می‌افتد. شواهد نشان می‌دهد که فقط هفت درصد از دانش‌آموزان، تست‌های زیست‌شناسی را بالای پنجاه درصد می‌زنند. علت این موضوع در کم مطالعه کردن این درس نیست، بلکه یکی از مشکلات بزرگی که داوطلبان دارند، چگونه مطالعه کردن درس زیست‌شناسی است. در این مقاله سعی می‌کنیم تا شما را با نحوه صحیح مطالعه و تست زنی بهتر در این درس آشنا کنیم. مانند همه دروس کنکور، برای نتیجه‌گیری بهتر در درس زیست‌شناسی نیز رعایت سه مرحله مطالعه اولیه، مرور و تست‌زنی، بسیار مهم است.

الف- مطالعه اولیه
قبل از هر چیز باید به خاطر داشته باشید که مهم‌ترین منبع مطالعه زیست‌شناسی برای کنکور، کتاب درسی است. اگر زیست‌شناسی را یک درس صرفاً حفظ شدنی (مثل حفظ کردن یک شماره تلفن یا شعر) می‌پندارید، باید نگرشتان را درباره این درس عوض کنید؛ پس به حفظ کردن طوطی‌وار مطالب زیست‌شناسی نپردازید. باید روشی را برای مطالعه به‌کار ببرید که در یادگیری عمیق و مفهومی زیست‌شناسی، مؤثر باشد.
با توجه به تغییرات کتاب‌های زیست‌شناسی، در مقایسه با سال‌های گذشته، دیگر نمی‌توان به کتاب زیست‌شناسی پایه خاصی (مثلاً پیش‌دانشگاهی) اهمیت بیشتری داد؛ چرا که اولاً مطالب کتاب‌های زیست‌شناسی، بسیار به هم پیوسته است و برای یادگیری مطالب لازم است که تمام کتاب‌های زیست‌شناسی (دوم، سوم و پیش دانشگاهی) را به دقت مطالعه کرد، و دوم اینکه، برخلاف سال‌های گذشته، دیگر سهم پایه خاصی در پرسش‌های آزمون سراسری، بیشتر از پایه دیگر نیست و می‌توان گفت که تقریباً تعداد پرسش‌های برابری از هر سه پایه مطرح می‌شود؛ پس بدون توجه به بودجه‌بندی سؤالات برای فصل‌های مختلف، کتاب‌های هر سه پایه (دوم، سوم و پیش‌دانشگاهی) را به ‌صورت موازی (همراه‌ باهم) مطالعه کنید و اهمیت یکسانی برای تمام فصول هر سه پایه قایل شوید. تاکید بر این موضوع به آن خاطر است که طبق آمار سال‌های گذشته، نمی‌توان هیچ فصلی از دروس زیست‌شناسی را فاقد اهمیت یا کم‌اهمیت‌تر از بقیه دانست.
شیوه پیشنهادی ما برای مطالعه زیست شناسی این است که ابتدا مطلب را به‌صورت اجمالی و گذرا (پاراگراف اول و آخر، تیترها، شکل‌ها و....) بخوانید تا ایده‌ کلی آن را به‌دست بیاورید. در مرحله بعد باید در مدت زمانی که در برنامه‌ریزی خود برای این درس در نظر گرفته‌اید، به طور دقیق و خط به خط، نکات آن را مطالعه کنید. توجه به اَشکال و قیدها، ارتباط بین فصول و کتب مختلف، و جمع‌بندی نکات جانوران از کتب مختلف دبیرستان، بسیار مهم است. در این مرحله، زیر نکات مهم و کلیدی را خط بکشید و نکات مهم را حاشیه‌نویسی کنید. پس از انجام این کار، تمام فصول دروس زیست‌شناسی سه پایه را با توجه به ارتباط موضوعی آنها تحت عنوان‌های جدید دسته‌بندی کنید. این کار باعث می شود تا در مرورهای بعدی، در مدت زمان کمتر، مطالب مرتبط بیشتری را به خاطر بسپرید و در یادگیری سرعت بیشتری داشته باشید. پس از مطالعه دقیق، حتماً از متن کتاب سؤال و تست طرح کنید. به خاطر داشته باشید که مقایسه‌ای خواندن و شباهت‌ها و تفاوت‌ها را جدول‌بندی کردن، در آزمون‌های سراسری سال‌های اخیر بشدت مورد توجه قرار گرفته است؛ پس پرداختن به این کار را هم در شیوه مطالعه خود در این درس، مورد توجه قرار دهید.
پیشنهاد ما این است که مطالعه زیست‌شناسی را در برنامه درسی روزانه خود بگنجانید. البته این موضوع به میزان اطلاعات و آمادگی شما در این درس بستگی دارد. به هر حال سعی کنید که در هر دفعه مطالعه این درس، حتماً موارد زیر را رعایت کنید:
1- در هر روز، حتماً بخشی از زمان مطالعه را به زیست‌شناسی اختصاص بدهید ( حداقل دو ساعت)؛
2- هر ساعت از مطالعه‌ زیست‌شناسی را تنها به یک عنوان اختصاص بدهید؛
3- هر ساعت از مطالعه‌ مختص یک عنوان را به چند بخش تقسیم کنید: قسمت اول را به مرور مطالب ساعت مطالعه‌ قبل اختصاص دهید. در قسمت دوم، مطالب مربوط به عنوان همین ساعت مطالعه را بخوانید. چند دقیقه استراحت کنید، و در قسمت آخر، تست‌های مربوط به همین بخش را پاسخ دهید.
در هنگام مطالعه این درس، حتماً به نکات زیر توجه داشته باشید:
1- زیست‌شناسی، درس حفظ کردنی نیست، بلکه درسی کاملاً مفهومی است که استفاده از ابزار هوش در پاسخگویی به سؤالات و درک مفاهیم آن، اهمیت فوق العاده‌ای دارد. استفاده از ابزار هوش بخصوص برای دانش‌آموز در حل تست های این درس، کارآیی بسیار بالایی دارد. تسلّط کامل بر مطالب این درس، نیازمند آموزش خوب، تکرار مداوم و تست زدن فراوان است تا بتواند شخص را با چالش‌هایی که طراح سؤال برای او گذاشته است آشنا کند و از آن بخوبی عبور دهد.
2- می‌دانید که در زیست‌شناسی، قوانین ثابت و قاطعی، مثل درس ریاضی وجود ندارد؛ اما موارد استثنایی فراوان هستند؛ پس کلماتی مثل «برخی»، «بعضی»، «بسیاری»، «اغلب»، «گاهی» و ... را در کتاب‌های درسی مشخص کنید و مفاهیم برآمده از آنها را به خاطر بسپارید.
3- تصاویر در زیست‌شناسی، به فهم بهتر مطالب درسی کمک زیادی می‌کنند و هر ساله به طور مستقیم، از خودِ تصویر یا به طور غیر مستقیم از مفاهیم آنها، سؤال طرح می‌شود؛ پس زیر‌نویس آنها و نامگذاری بخش‌های مختلف شکل‌ها را به دقت مطالعه کنید.
4- به همان اندازه که مطالب مطرح شده در بخش‌های "بیشتر بدانید" ارزشی در طرح سؤال ندارند، مطالعه و درک مفاهیم بخش‌های "فعالیت" و " آزمون" در کتب درسی، خیلی مهم هستند و در چند سال گذشته، سؤالاتی از آ‌نها مطرح شده است.
5- اسامی جانداران مختلف (مثل گیاهان، جانوران، قارچ‌ها، آغازیان و باکتری‌ها) را یاد بگیرید و خصوصیات ویژه‌ آنها را در کنارشان یادداشت کنید. در این موارد باید کمی زحمت بکشید و از کتاب‌های سه سال زیست‌شناسی، تمام مطالبی را که در مورد آن جاندار نوشته شده است، پیدا کنید.
6- نام دانشمندان مختلف و نتیجه‌ پژوهش‌های آنها را یاد بگیرید. همچنین موارد کشف شده از سوی آنها یا جاندار مورد مطالعه‌ آنها را به درستی یاد بگیرید.
7- برخی از مفاهیم و مطالب در زیست‌شناسی، به قدری اهمیت دارند که طرح سؤال از آنها، همه ساله تکرار می‌شود؛ پس در یادگیری مواردی مثل دودمانه‌ها، چرخه‌ زندگی قارچ‌ها، هورمون‌های گیاهی، انواع مختلف حواس جانوران، آزمایش‌های دی هیبریدی یا مقایسه‌ ویژگی‌های پروکاریوت­ها با یوکاریوت­ها و نیز بازدانگان با نهاندانگان یا انواع بافت‌های گیاهی و جانوری، چرخه‌ ضربان قلب و ... دقت داشته باشید.
8- با توجه به گسترده بودن مسایل ژنتیک، مطالعه این موضوع، نیاز به دقت قابل توجهی در درک ابتدایی مسایل مطرح شده و مفاهیم آن دارد.
9- فعالیت‌ها و آزمایش‌های کتاب مهم هستند؛ پس براحتی از آنها صرف نظر نکنید؛ بلکه این موضوعات را دقیقاً مطالعه کنید.
ب- مرور
هر چقدر هم که شما درس زیست‌شناسی را با دقت خوانده باشید، این درس، درسی نیست که با یک بار خواندن بتوانید در آن درصد بالایی را کسب کنید؛ بنابراین، مرورهای متوالی و مفهومی خواندن این درس، باید در اولویت برنامه‌ها قرار داده شود. اگر مرور مجدد این درس را در برنامه درسی خود منظور نکرده باشید، نمی‌توانید نتیجه خوبی در آزمون سراسری کسب کنید؛ چون مطالب این درس فرّار است و ممکن است که تا زمان برگزاری این آزمون، بخش قابل ملاحظه ای از آن مطالب را فراموش کنید. مرور درس زیست‌شناسی، شامل چند مرحله است. همان‌گونه که در بالا اشاره شد، در برنامه هفتگی خود سعی کنید برای اینکه مطالب قبلی در ذهنتان بهتر تثبیت شود، حتماً وقتی را به مرور کردن آنها اختصاص دهید؛ علاوه بر این، در هنگام مطالعه فصل های جدید، مطالب فصل قبل را نیز مرور نمایید تا آنها را فراموش نکنید؛ به علاوه در پایان هر ماه، مروری از چند فصل نیز داشته باشید. در خرداد ماه هم که زمان مرور کلی و تست زنی است، حتماً زمان مناسبی را به مرور درس زیست‌شناسی اختصاص دهید. یکی از کارهایی که برای مرور کردن و تثبیت بهتر مطالب در ذهن، بسیار مؤثر است، استفاده از حاشیه نویسی در این درس است. همچنین می توانید مطالب خوانده شده را خلاصه نویسی کنید. در خلاصه نویسی برای مرور می‌توانید مطالب مهم را به‌صورت نکات جداگانه درون دفتر یا فیش‌هایی بنویسید؛ اما بهترین روش برای خلاصه‌برداری در این درس، نوشتن مطالب مهم به‌صورت نمودارهای درختی، شبکه‌ای، جدول‌ها، شکل و ... است؛ یعنی مطالبی را که یاد گرفته‌اید، به شکلی که ذهنتان آن را خلق می‌کند، بازنویسی کنید.
پ- تست زنی
یکی دیگر از کارهای مهمی که برای نتیجه‌گیری بهتر در درس زیست‌شناسی حتماً باید انجام دهید، تست‌زنی است. تست زنی هم مانند مرور، مراحل مختلفی دارد. شما می بایست پس از مطالعه هر درس و در پایان ساعات مطالعه روزانه، تست‌زنی موضوعی کنید تا خود و نحوه مطالعه‌تان را محک بزنید. بعد از این تست زنی می‌توانید در پایان مرور هفتگی یا ماهانه نیز مبادرت به تست‌زنی نمایید. در خرداد و روزهای مانده به آزمون سراسری نیز باید تست زنی سرعتی داشته باشید. در هر کدام از این تست‌زنی‌ها هم حتماً باید اشکالات خود را بخوبی و به صورت تشریحی بررسی کنید. حتمآً بعد از بررسی سوالات، نکته‌های هر تست را در حاشیه درس مربوطه یا در دفتر نکته‌برداری خود یادداشت نمایید. حتماً در تست زدن به این نکته توجه داشته باشید که تست‌ها را با دقت تمام مطالعه کنید؛ زیرا یکی از راهکارهای موفقیت در تست‌زنی این درس، آن است که به نکات توجه زیادی داشته باشید. این موضوع آن قدر اهمیت دارد که تک تک کلمه‌ها در این درس می‌توانند یک نکته تستی باشند. کنار تست‌های نکته دار و مهم علامت بزنید؛ تا اگر دوباره خواستید آن کتاب یا سؤالات را مرور کنید، وقت خود را روی تست‌های ساده و راحت تلف نکنید و بیشتر روی تست‌های مهم و نکته‌دار کار کنید. بعد از تست زدن، پاسخنامه تشریحی آن را حتماً مطالعه کنید تا به اشکالات خود بخوبی پی ببرید. هنگام تست زدن، درصدتان را حساب کنید و سعی کنید که هر بار این درصدها بهتر از بار قبل باشد.
در حل تست زیست‌شناسی، دقت روی درک و فهم متن سؤالات، اهمیت بیشتری دارد. برای بهتر شدن مهارتتان در این زمینه، تست طراحی کنید. انجام این کار، یک روش خیلی عالی است که در ابتدای کار شاید کمی مشکل به نظر برسد، ولی بتدریج به این موضوع عادت می‌کنید. این کار برای سریع و خوب زدن تست، خیلی مؤثر است؛ زیرا در طراحی تست، شما دنبال گزینه‌های غلط می گردید که این موضوع باعث می‌شود تا گزینه‌های غلط برایتان ملموس تر شود و در جلسه آزمون آنها را راحت‌تر تشخیص بدهید. تست‌هایی که طراحی می‌کنید، ترجیحاً به صورت ترکیبی و خیلی مفهومی باشند تا همخوانی بیشتری با تست‌های آزمون سراسری داشته باشند؛ مثلاً وقتی سؤالی را از یکی از فصل‌های سال دوم طرح می‌کنید، گزینه‌هایش را از فصل‌های دیگر سال دوم، سوم و پیش‌دانشگاهی هم بیاورید.
در این درس برای تست‌زنی، بررسی تست‌های آزمون‌های سراسری و دانشگاه آزاد سال‌های قبل، بسیار مهم است. بارها دیده شده است که سؤالات سال‌های قبلی با مجموعه‌ای از تغییرات جزیی در گزینه‌ها یا صورت سؤال، به صورت پرسش جدیدی در آزمون اخیر، مطرح می‌شوند. تقریباً نیمی از پرسش‌ها در این درس در سال‌های قبل به نحوی (مثلاً به صورت پرسش‌های مشابه) آمده است که این امر خود اهمیت مرور و بررسی تست‌های سال‌های اخیر آزمون‌های سراسری را در درس زیست‌شناسی نشان می‌دهد؛ پس بهترین منبع برای آمادگی بیشتر در آزمون‌های سراسری، نمونه سؤالات آزمون‌های سراسری سال‌های قبل است که باید آنها را حل و بررسی کنیدمنبع : هفته نامه پیک سنجش