بچهها، خوب دقت کنید! در آزمون سراسری ۱۳۸۹، ۱۳۹۰ و ۱۳۹۱ در متن و گزینههای ۲۵ سؤال ادبیات، بین ۴۰ تا ۵۰ بیت خارج از کتاب مطرحشدهبود و در سال ۹۲ و ۹۳ این تعداد به بیش از ۵۰ بیت خارج از کتاب رسید! مطمئناً خواندن، معناکردن و تحلیلکردن این تعداد بیتِ خارج از کتاب، از حد توان دانشآموزانی که به ادبیات بهچشم یک درس حفظی نگاه میکنند و نکات خطبهخط کتابهای درسیشان را چندین و چند بار دوره میکنند، بیرون است. درواقع اگر از سه سؤال تاریخ ادبیات و دو یا سه سؤال مربوط به معنای واژهها که معمولاً جنبهی کاملاً حفظی دارند، بگذریم، ۱۹ سؤال دیگر درس زبان و ادبیات فارسی (۲ یا ۳ سؤال املا + ۵ یا ۶ سؤال زبان فارسی + ۳ سؤال آرایه + ۸ یا ۹ سؤال تناسب مفهومی) کاملاً مفهومی و تحلیلی هستند و پاسخدادن به آنها نیاز به برنامهریزی درست و بهرهبردن از منابع مطمئن و کارآمد دارد، وگرنه درصد ادبیات شما هم نزدیک میشود به میانگین درصد ادبیات قبولشدگان سالهای گذشته در درس ادبیات، یعنی کمتر از ۴۰% ! لطفاً برای دوری از این سرنوشت و بهرهگرفتن از درس ادبیات بهعنوان یک نقطهی قوت، سفارشهای زیر را بپذیرید و بهکارگیرد:
۱- خواندن ادبیات را از تابستان شروع کنید.
۲- از حالا تا تعطیلات عید، بهطور میانگین و با توجه به وضعیتتان ۶ تا ۹ ساعت در هفته برای درس ادبیات وقت بگذارید. دقتکنید که شما باید ضعفِ نوع تدریس و سبک امتحانات دوران دبیرستانتان را امسال جبران کنید و اینکار مطمئناً با هفتهای دو سه ساعت مطالعهی ادبیات ممکن نخواهدبود.
۳- اولین کاری که باید بکنید، بهدستآوردن مهارت در خواندن بیتهاست که با مطالعهی فصل اول کتاب «تناسب مفهومی و قرابت معنایی نشر دریافت» بهطور قابلقبولی به این مهارت دست پیدا خواهیدکرد. یادتان باشد که تا نتوانید بیتهای خارج از کتاب را بخوانید، مطمئناً نمیتوانید آنها را معنا کنید یا با بیتهای دیگر مقایسه کنید و یا آرایههای ادبی آنها را تشخیص دهید. تابستان بهترین وقت برای مطالعهی فصل اول این کتاب است. (فصل اول کتاب تناسب مفهومی تنها منبعی است که در آن شیوهی خواندن بیتها آموزش دادهشدهاست.) بعد از خواندن این فصل، کار شما خیلی سادهتر میشود و با روانی بیشتری پیش میرود. حالا باید بروید سراغ مفاهیم عاشقانه، عارفانه و تعلیمی رایج در ادبیات فارسی. (خیلی از دانشآموزان سالهای گذشتهی من، اواسط سال، آنقدر ترسشان از خواندن و معناکردن شعر ریخته بود که آرامآرام در خود احساس شاعری هم میکردند و میخواستند به بیتهای این کتاب، ابیاتی نیز اضافه کنند که البته بهدلیل پرهیز از افزایش حجم کتاب این امر ممکن نشد!)
۴- مطالعهی زبان فارسی را هم از تابستان شروع کنید. خواندن متن اغلب درسهای کتاب زبان فارسی ۳، کمک چندانی در پاسخگفتن به تستها نمیکند. بههمیندلیل مطالب کتاب «زبان فارسی نشر دریافت» مطابق با درسهای کتاب زبان فارسی ۳ نوشتهشدهاست تا شما بهجای کتاب درسی، این کتاب را بخوانید و هرجاکه لازم باشد، به شما توصیه کردهام که به متن کتاب درسی مراجعه کنید و مطلب خاصی را از کتاب درسی نیز بخوانید.[۱] شما باید تا پایان ترم اول، دستکم تا درس «گروه فعلی» را خوانده و دوره کردهباشید.
۵- برای خواندن املا و لغت هنوز خیلی فرصت دارید؛ اگر نتیجهی آزمونهای آزمایشی از همان ابتدا برایتان خیلی مهم است، بهتر است خواندنِ بخشِ املای کتاب «املا و لغت در آزمون سراسری، نشر دریافت» را از مهرماه در برنامهی کارتان قراردهید وگرنه بعد از عید هم برای خواندن این کتاب دیر نیست.
۶- وقتِ دورهی تاریخ ادبیات تابستان نیست. باید از ترم دوم اینکار را شروع کنید. روش خواندن تاریخ ادبیات و نکتههای پنهان و دشوار آن را در کتاب همایش ادبیات (جلد دوم) مطالعه کنید. فعلاً فقط تاریخ ادبیات پیشدانشگاهی ۱ را بخوانید و سعی کنید بر آن مسلط شوید.
۷- دورهی متن کتابهای ادبیات سال دوم و سوم، فعلاً کار بیهودهای است. در آزمون سراسری سال ۱۳۸۹ فقط ۲ سؤال معنا و مفهوم را میتوان در بین ۱۲۵ سؤال ادبیات پنج گروه آزمایشی (کمتر از ۱% سؤالات) پیدا کرد که مستقیماً از متن دو کتاب سال دوم و سوم طرحشدهبود! در آزمون سراسری سال ۱۳۹۰ و ۱۳۹۱ هم این ماجرا تکرار شد و در سال ۱۳۹۲ فقط یک سؤال از بین ۱۲۵ سؤال مستقیماً به معنای متن درسها مربوط میشدو در سال ۹۳ هیچ سوالی! لطفا فریب برنامه های غیرکارشناسانه ی آزمونهای آزمایش را نخورید.
ادبیات را مبحثی بخوانید نه درس به درس و خط به خط .
شما باید مفاهیم مطرحشده در کتابهای ادبیاتتان را بدانید و بتوانید آن مفاهیم را در بیتهای خارج از کتاب تشخیص دهید؛ بنابراین هرچهقدر وقت برای دورهکردن متن این دو کتاب درنظرگرفتهبودید، به خواندن کتاب «تناسب مفهومی» اختصاص دهید. در آنجا حدوداً با تمام بیتها و حکایتهای مهم این دو کتاب (و همچنین ادبیات پیشدانشگاهی) روبهرو خواهیدشد و مفاهیم آنها را بههمراه بیتهای خارج از کتاب مشابه، بررسی خواهیدکرد.
۸- خواندن متن کتاب ادبیات پیشدانشگاهی برای داوطلبان کنکور مفید است و برای دانشآموزان پیشدانشگاهی لازم.
۹- مطالعهی کتابهای همایش در تعطیلات نوروز و پس از آن، برای جمعبندی مطالبی که تا آن زمان خواندهاید، بسیار مفید است.
۱۰- برای برنامهریزی دقیقتر، در قسمت تستهای دورهای، برنامهی ماهانهای را ارائه کردهام که حدوداً هماهنگ با برنامهی تدریسم در کلاسهای درس است. حتماً بعد از خواندن این مطالب به تستهای دورهای مراجعه کنید.
خب، فکر نمیکنم دیگر جایی برای اشتباه شما باقیماندهباشد. فقط میماند تلاش و پشتکار و تحملتان که اگر اینها را نداشتید الان اینجا نبودید! منظورم پایان این نوشتهاست، چون من خیلی حرف زدم و فقط آدمهای باتحملی مثل شما میتوانستند تا این خط آخر پیشبیایند.
پایدار باشید و امیدوار !
هامون سبطی