خلیج همیشه فارس...

**Team Sar Dadbin** · 25 بهمن 1394, 18:32

خلیج فارس یا دریای پارس از قدیم الایام به این نام معروف بوده است.
هر دو نام از دورترین روزگاران تاریخی وجود داشته است و همزمان در دو تمدن بزرگ ایرانی و یونانی مورد استفاده قرار داشت. طبق مدارک به دست آمده به ویژه کتیبه های که در موقع حفر کانال سوئز در محلی به نام زقازیق از داریوش هخامنشی به دست آمده است این خلیج به نام «دریای پارس» خوانده شده است. ایرانیان در روزگار هخامنشی این دریا را «پارسا درایا» یا دریای پارس می خواندند و یونانیان (بطلیموس ) دو قرن قبل از میلاد آن را «سینوس پرسیکوس» یا خلیج فارس می نامیدند. «پارسا درایای» ایرانی بعدها به روم رفت و به گونه «ماره پرسیکوم» درآمد. در دوران اسلامی جغرافیانویسان عرب و اسلامی هر دو نام را از دو تمدن باستانی گرفتند و همزمان مورد استفاده قرار میدادند. «پارسا درایای ایرانی» را «بحر فارس»و «سینوس پرسیکوس» یونانی را «خلیج فارس» می نامیدند.
مورخان و محققان خارجی دنیای قدیم از آن جمله هردوت، نئار خوس، استرابون، کورسیوس رومی و نیز محققان اسلامی نظیر استخری، مسعودی، بیرونی، ابن حقول، مقدسی، مستوفی، ناصر خسرو در آثار و نوشته های خود از آن به نام «خلیج فارس» یا «دریای پارس» یاد کرده اند. همچنین ایرانیان و یونانیان باستان برداشت های دوگانهای از جغرافیای آبهای گیتی داشتند. در حالی که هر دو گروه کره خاکی را دایره مانند و محصور در اقیانوس کناری یا حاشیه ای می دانستند که بر گرد آن قرار دارد و دریاهای درونی از اقیانوس کناری منشعب می شود. ایرانیان عصر هخامنشی بر این گمان بودند که آبهای درون گیتی شامل دو دریا می شود، «دریای پارس» و «دریای باختر(روم)» در حالی که یونانیان باستان آبهای درون گیتی را چهارگانه می دانستند. خلیج فارس، دریای خزر، خلیج عربی (دریای سرخ) و دریای مدیترانه. این مطلب گویای این حقیقت است که خلیج عربی به دریای سرخ اطلاق می شد.
خلیج فارس طبق اسناد موجود از هزاره هشتم قبل از میلاد مورد استفاده تجاری و نظامی ملل دنیای قدیم قرار گرفته است. در کتاب حدود العالم به عنوان قدیمی ترین کتاب جغرافیا به زبان فارسی که حدود هزار سال قبل تألیف شده است آمده است. «خلیج پارس از حد پارس برگیرد، با پهنای اندک تا به حدود سند.» می توان گفت از هنگامی که بشر تاریخ نویسی را آغاز کرد دریای جدا کننده فلات ایران از شبه جزیره عربستان را «دریای فارس» یا «خلیج فارس » نامیده است. و در هیچ یک از ادوار تاریخی نام دیگری به آن نهاده نشده است. البته از سرآغاز قرن بیستم تا سال ۱۹۶۲ هیچ تردیدی در آثار و نوشته های عربی، در فارسی خواندن خلیج فارس وجود نداشت تا اینکه در سال ۱۹۶۲ روزنامه تایمز لندن در یکی از مقالات خود از خلیج عربی به جای خلیج فارس استفاده کرد. و از آن زمان به بعد برخی از نویسندگان و سیاستمداران عرب تلاش می کنند که نام خلیج عربی را جایگزین خلیج فارس نمایند. لازم به ذکر است چنین تلاشهایی تا قبل از سال ۱۹۶۲ نیز وجود داشت که بیشتر توسط برخی سیاستمداران تندرو عرب برای رسیدن به مقاصد سیاسیشان انجام می شد. در سال ۱۹۵۸ سرهنگ عبدالکریم قاسم با کودتایی در عراق به حکومت رسید و بعد از مدتی داعیه رهبری جهان عرب را مطرح ساخت. در راستای چنین اندیشه ای از تاکتیک دشمن تراشی برای تحریک احساسات عمومی ملی سود جست و برای نخستین بار «خلیج فارس» را به نام جعلی «خلیج عربی » خواند. البته نخستین تلاش ها برای تغییر نام خلیج فارس به دهه ۱۹۳۰ بر میگردد که با شکست همراه بود. سرچارلز بلگریو نماینده سیاسی بریتانیا در بحرین، پرونده ای را برای دگرگون کردن نام خلیج فارس تشکیل داد و به وزرای خارجه بریتانیان پیشنهاد داد که نام «خلیج عربی» را به جای «خلیج فارس» به کار ببرند. این کار مصادف بود با تجدید حیات تلاشهای سیاسی گسترده دولت ایران برای بازپس گیری بحرین، تنبها، ابوموسی، سیری، قشم، هنگام و دیگر جزایر ایرانی اشغال شده و سرزمین خوزستان از انگلیسها، که خلیج فارس را دریای اختصاصی انگلستان می نامیدند. در این شرایط بریتانیا نمی توانست با اجرای سیاست دگرگون کردن نام خلیج فارس بیش از پیش در نزد افکار عمومی و بنی المللی محکوم شود. به این دلیل پرونده تشکیل شده بسته و بایگانی شد.
سرهنگ عبدالکریم قاسم در حقیقت می خواست با تغییر نام خلیج فارس دشمن تازه ای از همسایه ایرانی برای عرب ها بتراشد به این امید که توجه آنان را از قاهره به بغداد و به رهبری خود علیه ایران منحرف سازد. وی چنان در این کار شکست خورد که تلاش هایش حتی نتوانست توجه مقامات رسمی دانشگاهی عراق را هم جلب کند. اسنادی در همان دوران در عراق و حتی از سوی دانشگاه بغداد چاپ و منتشر شد که گویای این واقعیت است. همانطور که گفته شد، در سال ۱۹۶۲ روزنامه تایمز لندن نخستین بار خلیج فارس را با نام ساختگی «خلیج عربی» به رشته تحریر درآورد. این کار روزنامه تایمز با اوج گیری هیاهو و جنجال پان عربیسم سرهنگ جمال عبدالناصر در مصر همزمان بود. دیری نپایید که ناصر از نام ساختگی یاد شده در اشاره به خلیج فارس سود جست. هر چند وی مدتی قبل در سرآغاز نظریه وحدت عربی خود دنیای عرب را «من المحیط الاطلسی الی الخلیج الفارسی» از اقیانوس اطلس تا خلیج فارس نامید. تلاشهای ناصر اگرچه برخی سیاستمداران عرب را با وی همراه کرده بود، اما به نتیجه دلخواه اونرسید.
باید یادآور شد در دنیای عرب هستند کسانی که بر لزوم حفظ حرمت و هویت تاریخی فارسی زدایی خلیج فارس که توسط انگلیسی ها که برای کسب امتیازات از قرن نوزدهم در خلیج فارس پیاده شد، پیروی نمی کنند. برای مثال روزنامه کویتی الانباء در مقاله ای با عنوان «هویت آب» نوشت: خلیج فارس نام دریایی است که ما را از ایران جدا میکند، ولی بنا به اهداف سیاسی که به اصطلاح قوم گرایان عرب یکه تاز آن بودند، نام خلیج فارس نام دریایی است که ما را از ایران جدا میکند، ولی بنا به اهداف سیاسی که به اصطلاح قوم گرایان عرب یکه تاز آن بودند، نام خلیج فارس به خلیج عربی تبدیل شده است، بدون آنکه حرمت تاریخ و عاقبت و احترام لازم به این امر گذارده شود.

متن سخنان دکتر پیروز مجتهد زاده در کنفرانس قطر در سال 1374پیرامون خلیج فارس
جای تأسف فراوان دارد که برخی امروز در حال جدال لفظی بر سر یک قرار جغرافیایی می بینیم که در درازای سه هزار سال شکل گرفته است. نام خلیج فارس از روزگار یونانیان و رومیان وجود داشته است. حتی آنجا که قرآن کریم سخن از روانه کردن دو دریا می کند تا به هم نزدیکی یابند ،ابن الفقیه ، مقدسی و دیگر جغرافیا و تاریخ نویسان عرب تفسیر کرده اند که "منظور خداوند بزرگ دریای فارس و روم است ". هزاران نقشه نو و کهنه از همه ملتها تأیید دارند که این نام همیشه خلیج فارس بوده است و سازمان ملل متحد نیز در چند نوبت رسما اعلام کرد که نام این دریا خلیج فارس است، چنان که ملتهای جهان جز برخی محافل عربی، نامی جز نام خلیج فارس را زیبنده این دریا نمی دانند .

آقای رییس ،تلاش ناسیونالیست های تندروی عربی دهه 1960 وتمایلات افراطی بعثی دهه 1970 به بعد در راه دگرگون کردن این نام خدمت به منافع چه کسی خواهد بود ؟جز ایجاد تفرقه میان ایرانیان و عرب ها که با هم بودنشان منافع استعمار نو و امپریالیزم را در منطقه ما تهدید خواهد کرد ؟ اگر خلیج فارس از سوی ایرانیان "خلیج ایرانی " خوانده می شد ، عرب ها حق هر گونه گلایه را داشتند . اما ایرانیان اصول اخلاقی حاکم بر جوامع متمدن را زیر پا نمی گذارند . رود خانه ای و دریای دیگری نیز جغرافیای ایران را از همسایگان عربش جدا می سازد . این دریا "دریای عمان " و آن رودخانه "شط العرب " نام دارند .ایرانیان نکوشیده ونمی کوشند این نام ها را به "دریای ایران " و "شط الایران " برگردانند . من شخصا ، آقای رییس ،هرگز در برابر تلاش احتمالی پاکستان ، برای مثال ،در راه برگرداندن نام "اقیانوس هند" به " اقیانوس پاکستان " به هر دلیلی ،سر فرود نخواهم آورد ،چراکه من شاگرد تاریخ و جغرافیا هستم .

آنان می گویند اصطلاح "الخلیج الفارسی " از نظر تکنیکی معنی نا دلنشینی را از نظر مالکیت ها در منطقه مطرح می سازد ،باید بدانند که این مسئله تکنیکی مربوط به زبان عربی می شود و دیگران را نمی توان به خاطر آن سرزنش کرد . این گروه می توانند از اصطلاح ساده " خلیج فارس " استفاده کنند . آن دیگران که می گویند نقشه یا اسنادی پیدا کرده اند که این دریا را "خلیج بصره " یا " خلیج هر چیز دیگری " می نامند ،باید بدانند که تلاش در راه مقایسه یک یا دو یا ده نقشه و سند از این گونه با هزاران هزار نقشه و سند یکنواخت از آرشیو عرب ها و دیگر ملت های جهان که نام خلیج فارس را در درازای تاریخ تایید دارد ، تلاشی کوته بینانه است .

آنان باید بدانند که ایرانیان نیز می توانند اشاره به نقشه ها و اسناد گاه _ گاهی از تاریخ گذشته نمایند که نام هایی دیگر برای دریای عمان و شط العرب به کار گرفته اند . ولی ایرانیان در راه دگرگون کردن نام این دریا و آن رودخانه بر اساس چند نقشه و اثر گاه – گاهی تلاش نمی کنند ،چون می دانند چنین تلاشی کوته بینانه است و نمایاننده عدم احترام به اصول بین المللی است و عدم احترام به تاریخ و جغرافیا .

نام "خلیج فارس " این دریا را به مالکیت ویژه ایران در نمی آورد ،چنانکه نام "دریای عمان " آن دریا را به مالکیت ویژه عمان در در نمی آورد .ولی همه ما می دانیم که دامن زدن به این گونه مسائل جدایی افکن خدمتی خواهد بود به آرمان های شیطانی علیه منافع مشترک ما در منطقه مشترک ما ."

و به قول روزنامه کویتی الانباء «آیا زمان آن فرا نرسیده است که امور را به جایگاه صحیح آن بازگردانیم و به خلیج هویت فارسی اش را اعاده کنیم که چنین تصحیحی نه تنها هویت کشورهای مشرف بر خلیج فارس را تغییر نمی دهد، بلکه قطعا عقلانیت از دست رفته را به ما باز می گرداند.»

خلیج فارس در آثار نویسندگان

نویسندگان ایرانی ،عربی ،اروپایی و دیگر ملل گیتی همگی بر نام دریای پارس تاکید داشته و دارند ،اما امروزه کسانی هستند که به قصد تفرقه بین ایرانیان واعراب به این نام ساختگی دامن می زنند .

خلیج فارس در گذر زمان به نام های دریای پارس ،دریای فارس ،بحر الفارس ،بحر فارس ، خلیج فارس و خلیج الفارسی معروف بوده است . از جمله افراد مشهور می توان به این شخصیت های علمی جهان اشاره کرد که در نوشته های خود به کرات از واژه زیبای دریای پارس بهره برده و هم اکنون نیز نامی غیر دریای پارس را زیبنده آن نمی دانند .

1-شرف الزمان طاهر مروزی در کتاب طبایع الحیوان .

2-مصطفی بن عبدالله کاتب چلبی قسطنتنی مشهور به حاجی خلیفه در کتاب ترکی زبان "جهان نما" .

3-شریف الادریسی سیسیلی در کتاب "نزهه المشتاق "

4-یاقوت حموی رومی ایتالیایی در کتاب " معجم البلدان " .

5-زکریای قزوینی در کتاب " آثار البلاد و اخبار العباد ".

6-شمس الدین دمشقی در کتاب " نخبه الدهر فی عجایب البر و البحر ".

7-ابن الوردی در کتاب " خریده العجایب و فریده الغرائب ".

8-حمدالله مستوفی در کتاب "نزهه القلوب " .

9-القلقشندی در کتاب "صبحی العشی ".

10-فرهنگ عربی البستانی چاپ بیروت .

11- شاکر خصباک عراقی در کتاب " الاکراد ".

12- ابو علی احمد بن عمر بن رسته در کتاب " الاعلاق النفیسه".

13- سهراب در کتاب " عجایب القالیم السبعه الی نهایه العماره".

14- ابو اسحاق ابراهیم الاستخری در کتاب " المسالک و الممالک ".

15- ابن حوقل در کتاب " صوره الارض " .

16- ابوریحان بیرونی در کتاب های " التفهیم وقانون مسعودی ".

برخی دیگر از اندیشمندان و دانشگاهیان راستین در دنیای عرب تلاش دگرگون کردن نام خلیج فارس را به "ع ر ب ی " مورد تمسخر قرار داده اند مانند :

قدری قلعجی در مقاله ای تحت عنوان " دیدار صلح در گهواره اسلام ".

دکتر محمد نوفل از مصر .

علی حمیدان در کتاب فرانسه زبان "شاهزدگان طلای سیاه ".

روزنامه آکسیون چاپ تونس دگرگونی نام را نادرست و نا بجا دانست .

ماهنامه "عام الخلیج "شماره 31 ،ژانویه 1996.

فصل نامه "المستقبل العربی "شماره 206، آوریل 1996.

العلاقات العربیه الایرانیه یا روابط ایران و عربها .چاپ بیروت ژوئیه 1996.

هفته نامه "المستقله " شماره 141 ،20 ژانویه ،1997.

مورخان و محققان خارجی دنیای قدیم از آن جمله هردوت، نئار خوس، استرابون، کورسیوس رومی و نیز محققان اسلامی یاد شده و...

سازمان ملل متحد که تمام کشورهای عربی در آن عضویت دارند دست کم در سه نوبت نام رسمی و تغییر نا پذیر این دریا را "خلیج فارس " اعلام کرده است .(پنجم مارس 1971،دهم اوت 1984 و دهم ژانویه 1990 )

همچنین کنفرانس سالانه سازمان ملل در باره "هماهنگی در نام های جغرافیایی " همه ساله فارسی بودن نام " خلیج فارس " را تاکید کرده است .

شایان ذکر است هنگامی که اسرائیل کوشید در یکی از این اجلباس های جغرافیایی نام "خلیج عقبه " را به خلیج " ایلات " دگرگون کند ،عرب های عضو سازمان ملل سر به شورش بر داشتند و این تلاش اسرائیل را محکوم کردند . در حالی که اسرائیل به تصمیم سازمان ملل متحد در باره رسمی بودن نام " خلیج عقبه " سر فرود آورد و تلاش برای دگرگون کردن نام این خلیج را ظاهرا کنار گذاشت .

منابع:
۱ـ خلیج فارس، کشورها و مرزها، دکتر پیروز مجتهد زاده، انتشارات عطایی ، ۱۳۷۹
۲ـ کشورها و مرزها در منطقه ژئوپلیتیک خلیج فارس، دکتر پیروز مجتهد زاده، ترجمه دکتر حمیدرضا ملک محمدی نوری، انتشارات وزارت خارجه، ۱۳۷۲
۳ـ خلیج فارس و نقش استراتژیک تنگه هرمز، دکتر محمدرضا حافظ نیا، انتشارات سمت، ۱۳۷۱
۴ـ هفته نامه صبح صادق، دوشنبه ۲۱ مهرماه ۱۳۸۲ ، شماره ۱۲۲

5- مقاله "تاریخچه خلیج فارس" از ماندنی عرب زاده