ایران در 300 میلیون سال پیش

[saj8jad]

بنام زیباترین خالق هستی خدا

سلام و عرض ادب خدمت دوستان عزیزم

بررسی وضعیت جغرافیایی و تصاویری فضایی ایران در 300 میلیون سال پیش

حالا که طبیعت، نو شدن را از سر گرفته بیایید سیاره و سرزمین مان را عمیق تر نگاه کنیم. این دشت ها، دریاها، کوه ها، ایران ما، آیا همیشه به همین شکل بوده است؟ هیچ وقت نو نشده و تغییر نکرده است؟ از کی پهنه سرزمینی ما شکل گرفت؟ سر و کله دریای خزر و خلیج فارس از کی پیدا شد؟ از همه مهم تر این فسیل هایی که وسط کویرهای ایران هستند، از کجا آمده اند؟ چطور ممکن است روزگاری بخش وسیعی از سرزمین ما زیر آب بوده باشد؟ یا در ساحل دریاها قرار گرفته باشد؟ بیایید ۳۰۰ میلیون سال اخیر را در نظر بگیریم و تقویم مان را از ۳۰۰ میلیون سال قبل تا روزگار فعلی تندتند ورق بزنیم.



ایران در ابرقاره پانگه آ :

پانگه آ نام ابرقاره ای بود که حدود ۳۰۰ میلیون سال پیش تشکیل شد. پیش از پانگه آ نیز قاره ها و ابرقاره های مختلفی در طول دوران تکامل زمین در ۴٫۵ میلیارد سالی که از عمر زمین می گذرد، پدید آمده اند و از بین رفته اند. پانگه آ را ابر اقیانوسی به نام پانتالاسا احاطه کرده بود. در آن دوران بخش عمده خشکی های زمین برخلاف امروز در نیمکره جنوبی متمرکز شده بود، اما از حدود صد میلیون سال پیش روند تکه تکه شدن پانگه آ آغاز شد تا قاره های پنجگانه فعلی روی زمین سر و کله شان پیدا شود. اگر دوست دارید بدانید موقعیت سرزمینی کشورهای تقسیم بندی شده در قالب مرزهای سیاسی فعلی، حدود ۳۰۰ میلیون سال پیش به چه شکلی بوده است، به نقشه همین صفحه نگاه کنید. یک طراح علمی ایتالیایی به نام ماسیمو بر اساس مطالعات و شبیه سازی های رایانه ای، موقعیت کشورهای فعلی جهان را در ۳۰۰ میلیون سال پیش تصویر کرده است.آنچه در این نقشه از همه بیشتر جلب توجه می کند، سه تکه بودن پهنه سرزمینی ایران ما در آن دوران است. قسمت مرکزی و شرق ایران در آن دوران در نیمکره شمالی زمین، قسمت غرب و جنوب غربی ایران در نیمکره جنوبی و قسمت شمال غربی و آذربایجان به صورت تکه ای مجزا در سوی دیگری از خلیج کاسپین بر کناره اقیانوس تتیس قرار داشته است. اما چه اتفاقی افتاد تا ایران ما به شکل کنونی اش در بیاید و سرزمین یکپارچه ای شود؟ و پرسش مهم تر این که که دانشمندان از کجا فهمیده اند شکل قاره های زمین در آن دوران به چه شکل بوده است؟

شواهدی برای مطالعه اوضاع زمین در ۳۰۰ میلیون سال اخیر :

شواهد فسیل های به دست آمده از دورانی که ابرقاره پانگه آ وجود داشت به گونه ای است که می بینیم بسیاری از موجودات زنده ای که امروزه هزاران کیلومتر دورتر از یکدیگر در سرزمین های مختلفی زندگی می کنند، حدود ۲۰۰ میلیون سال پیش در کنار یکدیگر و در سرزمین های مشابهی بوده اند. مثلا نوعی فسیل از گروه تراپسیدا در آفریقای جنوبی، هندوستان و استرالیا یافت شده است. همچنین فسیل نوعی خزنده آب شیرین فقط در نواحی خاصی در سواحل برزیل و غرب آفریقا پیدا می شود. زمین شناسان و دیرین شناسان وقتی مجموعه ای از این اطلاعات را مثل قطعات پازل کنار هم می گذارند، از بسیاری رازهای ناگشوده زمین پرده برمی دارند. بخش دیگری از اطلاعات از راه مطالعات زمین شناسی قاره های مجاور یکدیگر به دست آمده است؛ مانند جور شدن فرم زمین شناسی سواحل شرقی آمریکای جنوبی و سواحل غربی آفریقا. بقایای دوران یخبندان با ساختار و سن تخمین زده شده مشابه در قاره های مجزا از یکدیگر دیده می شود که می تواند شواهدی از هم ریشه بودن آنها در ابر قاره پانگه آ برای ما باشد.همچنین با مطالعه وضع مغناطیسی زمین در میلیون ها سال پیش، زمین شناسان می توانند مقدار حرکات صفحات قاره ای را از طریق تخمین جهت مواد معدنی مغناطیسی در سنگ ها مشخص کنند؛ به این ترتیب که وقتی سنگ ها تشکیل می شدند، از وضع میدان مغناطیسی زمین متاثر می شدند و از این رو می توانند به ما نشان بدهند که در آن زمان قطب ها در چه جهتی نسبت به سنگ ها قرار داشته اند. از آنجا که قطب های مغناطیسی نسبت به قطب های جغرافیایی با دوره تناوبی در حدود چند هزار سال انحراف پیدا می کنند، مطالعه گدازه های سرد شده در طول چند هزار سال میانگین کلی از موقعیت قطب ها را به دست می دهد. نمونه برداری از سنگ های رسوبی و سنگ های آذرین نفوذی در این مسیر بسیار کاراست. امتداد رشته کوه ها نیز شواهدی از وضع ابر قاره پانگه آ در اختیار قرار می دهند. یک نمونه از این رشته کوه ها، کوه های آپالاچی است که از جنوب شرق ایالات متحده تا تشکیلات کوه زایی کالیدونیدز در ایرلند، بریتانیا، گرینلند و کشورهای اسکاندیناوی بسط و توسعه یافته است.

ماجرای شکاف برداشتن و تجزیه پانگه آ :

زمین هرگز صلب، جامد و مرده نبوده و همواره صفحات مختلف در حال تغییر و تحول و لغزیدن در کنار یکدیگر بوده است. به این ترتیب با مرور زمان پوسته جدیدتر در امتداد رشته کوه ها و صفحات دور شونده از هم ایجاد شده و صفحات قدیمی تر به زیر و روی یکدیگر رفته است. در بررسی روند تکه تکه شدن ابرقاره پانگه آ سه مرحله اصلی در نظر گرفته می شود:مرحله اول از حدود ۱۷۵ میلیون سال پیش شروع شد. در آن زمان شکاف خوردن ابر قاره پانگه آ از موقعیت اقیانوس تتیس از مشرق به سوی اقیانوس آرام در مغرب شروع شد. این اتفاق در نهایت به شکل گیری دو ابر قاره لااوراسیا در نیمکره شمالی و گوندوانا در نیمکره جنوبی منجر شد. شکاف بعدی بین آمریکای شمالی و آفریقا رخ داد و به ایجاد چند شکاف دیگر منجر شد. این اتفاق نیز به پیدایش اقیانوس اطلس شمالی انجامید. تا اینجا هنوز خبری از اقیانوس اطلس جنوبی نیست. بعدها ابرقاره لااوراسیا ضمن چرخش در جهت عقربه های ساعت و همراه با قاره آمریکای شمالی حرکت در جهت شمال را آغاز کرد تا در مراحل بعد کم کم مقدمات لازم برای جدایی صفحه آفریقا از صفحه آمریکای جنوبی و شکل گیری اقیانوس اطلس جنوبی فراهم شود. چرخش ساعتگرد لااوراسیا به شروع بسته شدن اقیانوس تتیس و مقدمه پیدایش دریاچه خزر (کاسپین) و دریای سیاه منجر شد.مرحله دوم تجزیه بخش های دیگر قاره پانگه آ حدود ۱۴۰ تا ۱۵۰ میلیون سال پیش آغاز شد. در آن هنگام ابرقاره گوندوانا به چند قسمت متشکل از قاره آفریقا، آمریکای جنوبی، هند، جنوبگان و استرالیا تجزیه شد. این اتفاق به پیدایش اقیانوس اطلس جنوبی و حرکت قاره آمریکای جنوبی به سوی غرب و دور شدن از آفریقا منجر شد. جدا شدن استرالیا، آفریقا و آمریکای جنوبی در همین دوران موجب شد تا ارتباط تکاملی جانوران و گیاهان این سه قاره از هم جدا شود و به پیدایش جنس ها و گونه های مختلفی به صورت مستقل در هر یک از آنها بینجامد.اما در ادامه اقیانوس اطلس جنوبی بتنهایی به توسعه خود ادامه نداد و در امتداد جنوب به شمال شکاف خورد. در همین زمان ماداگاسکار و هند از قاره جنوبگان جدا شد و حرکت به سوی شمال را آغاز کرد تا اقیانوس هند شکل بگیرد. هند و ماداگاسکار حدود ۹۰ تا صد میلیون سال پیش از یکدیگر جدا شد. شباهت گونه های بسیاری از موجودات زنده در شبه قاره هند با جزیره ماداگاسکار و قاره آفریقا را باید در ارتباط زمین شناختی این سرزمین ها در روزگار به هم متصل بودنشان در قالب قاره پانگه آ جستجو کرد. سپس هند همراه با اوراسیا به حرکتش به سوی شمال با سرعت ۱۵ سانتی متر در سال ادامه داد. نیوزیلند و نیوکالیدونیا و دیگر جزایر قاره اقیانوسیه نیز در همین زمان از استرالیا جدا شد و حرکت به سوی مشرق و رو به اقیانوس آرام را آغاز کرد تا دریای کورال و دریای تاسمان شکل بگیرد.

مرحله سوم که آخرین مرحله تجزیه ابرقاره پانگه آ بود از حدود ۶۶ میلیون سال پیش با شکاف خوردن ابر قاره لااوراسیا آغاز شد، به این ترتیب که آمریکای شمالی و گرینلند به صورت چسبیده به هم از اوراسیا جدا شد. این اتفاق به شکل گیری دریای نروژ حدود ۵۵ تا ۶۰ میلیون سال پیش منجر شد. در این هنگام اقیانوس های اطلس و هند هر چه بیشتر توسعه یافت و در عوض اقیانوس تتیس رو به انقراض رفت و بسته شد تا شکل دریاچه خزر در ۵۰ تا ۶۰ میلیون سال پیش هر چه بیشتر به وضع امروزی اش شبیه شود. بسیاری از گونه های آبزیان اولیه مانند ماهیان خاویاری از همان دوران در محدوده دریاچه خزر باقی ماندند و ارتباطشان با دیگر ماهیان در دریاهای دیگر قطع شد. ازهمین روست که امروزه کماکان برخی از این گونه ها را فقط در دریاچه خزر و تا حدودی در محدوده دریاچه سیاه و آرال می بینیم. اینها پهنه های آبی است که بقایای همان اقیانوس تتیس قدیمی محسوب می شود.حدود ۴۰ میلیون سال پس از جدا شدن هند از جنوبگان، استرالیا نیز از جنوبگان جدا شد و با سرعت (البته منظور از سرعت در مقیاس زمین شناسی است) رو به شمال حرکت کرد. صفحه استرالیا اکنون در حال برخورد با جنوب شرق آسیاست. صفحات قاره ای استرالیا و هند، هر دو اکنون با سرعت پنج تا شش سانتی متر در سال در حال حرکت رو به جهت شمال شرق است. جنوبگان نیز از زمان پیدایش ابرقاره پانگه آ حدود ۲۸۰ میلیون سال همواره یا نزدیک به نقطه قطب جنوب بوده، یا این که به کلی در موقعیت قطب جنوب زمین قرار گرفته است. هند از حدود ۳۵ میلیون سال پیش با قاره آسیا برخورد کرد و رشته کوه هیمالیا را از رهگذر این برخورد به وجود آورد. در نهایت با برخورد هند به آسیا پرونده محصور شدن اقیانوس تتیس برای همیشه بسته شد. امروزه نیز کماکان صفحه هند در حال ادامه برخورد و فشرده کردن هر چه بیشتر پوسته زمین در منطقه رشته کوه های هیمالیاست و این روند بلندتر شدن و چین خوردگی هر چه بیشتر کوه های منطقه همچنان ادامه دارد.در همین مرحله صفحه آفریقا نیز شروع به تغییر جهت حرکت از غرب به سوی شمال غرب و رو به اروپا کرد. آمریکای جنوبی نیز حرکت به سوی شمال را آغاز کرد. این اتفاق موجب دور شدن هر چه بیشتر آمریکای جنوبی از جنوبگان می شود و برای اولین بار مقدمات نوعی چرخش اقیانوسی را به گرد جنوبگان فراهم کرد. این حرکت همزمان با کاهش غلظت دی اکسید کربن موجود در جو، موجب سرد شدن هر چه بیشتر جنوبگان و پیدایش یخچال های طبیعی در این قاره شد. این یخ زدن ها تا به آنجا پیش رفته که امروزه صفحاتی از یخ با ضخامت چند صد متر را در جنوبگان شاهدیم. شکل گیری خلیج کالیفرنیا، سربرآوردن رشته کوه های آلپ در اروپا و پیدایش دریای ژاپن از دیگر وقایع پایانی ماجرای تجزیه شدن ابرقاره پانگه آ بوده است. البته به نظر می رسد کار تجزیه ابر قاره پانگه آ هنوز تمام نشده و همچنان آن روند در محدوده دریای سرخ با جدا شدن بخش شرقی آفریقا از صفحه عربستان در حال ادامه است.

شکل گیری سرزمین ایران در آخرین مراحل تجزیه پانگه آ :

در اواخر تجزیه پانگه آ، سه قسمت پهنه سرزمینی ایران که ۳۰۰ میلیون سال پیش همچون پاره هایی جدا از هم در فواصل بعیدی از یکدیگر در ساحل اقیانوس تتیس قرار داشت به هم پیوست تا رشته کوه های البرز و زاگرس از برخورد صفحات قاره ای با یکدیگر در امتداد کمربند کوه زایی آلپ ـ هیمالیا شکل بگیرد. این کمربند از شرق اقیانوس اطلس تا غرب اقیانوس آرام گسترش یافته است. کوه های البرز را بخشی از قسمت شمالی کوه زایی آلپ ـ هیمالیا در آسیای غربی می دانند که از شمال به بلوک فرو رفته دریاچه خزر و از جنوب به فلات ایران مرکزی محدود می شود. رشته کوه های زاگرس نیز در حقیقت حاصل برخورد دو صفحه اوراسیا و عربستان است. این چین خوردگی متوقف نشده و دگرگونی زمین در غرب ایران و منطقه زاگرس همچنان ادامه دارد و کوه های این خطه هر سال ۱۲ میلیمتر قد می کشد. تقریبا می شود گفت که افزایش ارتفاع کوه های زاگرس تقریبا به اندازه سرعت رشد ناخن است! این در حالی است که رشته کوه قدیمی البرز روز به روز فرسوده تر و کم ارتفاع تر می شود.در این بین خلیج فارس در مقیاس ساختارهای زمین شناسی در ایران بسیار جوان است. این خلیج حدود ۵۰۰ هزار سال پیش در کنار دشت های جنوبی ایران تشکیل شد و کم کم در اثر تغییر و تحول های زمین شناسی شکل امروزی خود را پیدا کرد. وسعت خلیج فارس در آغاز تشکیل نسبت به امروز وسیع تر بود و در آغاز شکل گیری اش دشت های وسیعی را در برازجان و بهبهان و استان خوزستان تا کوه های زاگرس زیر آب برده بود. برخی تحقیقات اخیر حاکی است که یکی از مسیرهای احتمالی خروج انسان های اولیه از آفریقا به آسیا از سمت شرق آفریقا آغاز و از طریق تنگه باب المندب به سوی شرق شبه جزیره عربستان و یمن و از آنجا به تنگه هرمز و جزیره قشم و در نهایت به جنوب آسیا بوده است.اگر در ایام عید به سفر رفتید و در دشت های کویری و در سینه کوه های واقع شده در مجاورت جاده ها آثاری از فسیل صدف های دوکفه ای پیدا کردید، می توانید حدس بزنید که شاید بقایای سنگ شده بدن جانداری آبزی بوده باشد که۵۰ تا ۲۵۰ میلیون سال پیش در این سرزمین زندگی می کرده است؛ روزگاری که ایران ما سه تکه جدا از هم بود و بخش های وسیعی از آن در زیر آب ها یا در ساحل اقیانوس تتیس قرار داشته است.

منبع : bigbangpage.com

اطلاعات بیشتر در سایت های : Pangaea و Livescience