نـواے نـے

[Doctor]

سخن نخست: چنگ‌ «نکیسا» عود «باربد»




طبق‌ تمام‌ اسناد و مدارك‌ موجود در آن‌ دوران‌، دولتمردان‌ حتی‌ شهریاران‌ ساسانی‌، اغلب‌ از دوستداران‌ موسیقی‌ بودند و حتی‌ بعضی‌ از آنان‌ نیز با موسیقی‌ آشنایی‌ كامل‌ داشتند.
در این‌ دوره‌ علم‌ و هنر از ارزش‌ زیادی‌ برخوردار بود. ادبیات‌، نقاشی‌ مانوی‌، كتاب‌های‌ خداینامه‌، كتاب‌ هزار و یك‌ شب‌ و صدها اؤر ارزشمند دیگر مربوط‌ به‌ دوره‌ پادشاهی‌ اردشیر بابكان‌ و پادشاهان‌ هنر دوست‌ ساسانی‌ است‌.
توجه‌ پادشان‌ ساسانی‌ به‌ دانش‌ و ادب‌ و بالا بردن‌ هنرمندان‌ در سطح‌ جامعه‌ باعث‌ شده‌ بود كه‌ آنها براحتی‌ به‌ تحقیقات‌ و خلق‌ آثار هنری‌ زیبایشان‌ بپردازند و به‌ شكوفایی‌ دست‌ پیدا كنند. در تمام‌ دوران‌ ساسانیان‌ مردم‌ همه‌ به‌ علم‌ و هنر علاقه‌ نشان‌ می‌دادند. از آن‌ عصر به‌ عنوان‌ دوره‌یی‌ پر از افتخارات‌ هنری‌ و علمی‌ یاد می‌كنند.
خسرو پرویز در تشخیص آثار هنری‌ و تشویق‌ هنرمندان‌، انوشیروان‌ در قانون‌گذاری‌ و بهرام‌ گور در چامه‌سرایی‌، از شاهان‌ حامی‌ پیشرفت‌ دانش‌ و هنر بودند.یكی‌ از مورخان‌ و متفكران‌ مشهور درباره‌ هنر موسیقی‌ قبل‌ از اسلام‌ در ایران‌ می‌نویسد: «موسیقی‌ در نزد ایرانیان‌ قبل‌ از اسلام‌ كاملا مطلوب‌ و محبوب‌ بوده‌ و رواج‌ بسیار داشت‌ و پادشاهان‌ توجه‌ و علاقه‌ زیادی‌ به‌ اهل‌ و فن‌ موسیقی‌ مبذول‌ می‌نمودند و خنیاگران‌ و موسیقی‌دانان‌ را در دربار پادشاهان‌ ایرانی‌ منزلت‌ و مقامی‌ ارجمند بوده‌ است‌.»در تمام‌ دوره‌ ۴۳۰ ساله‌ حكومت‌ ساسانیان‌ می‌توان‌ به‌ این‌ نكته‌ رسید كه‌ حدود چهل‌ پادشاه‌ در آن‌ حكومت‌ وجود داشتند كه‌ چهار نفر از آنان‌ تغییراتی‌ در اوضاع‌ موسیقی‌ و موسیقیدانان‌ آن‌ زمان‌ داده‌اند. اولین‌ پادشاه‌ اردشیر بابكان‌ است‌ كه‌ از سال‌ ۲۲۶ میلادی‌ تا ۲۴۱ به‌ حكومتش‌ ادامه‌ داد.
موسیقیدانان‌ معروفی‌ كه‌ در موسیقی‌ ایران‌ نقش‌ بسزایی‌ داشتند در دربار خسروپرویز به‌ فعالیت‌ می‌پرداختند. از آن‌ جمله‌ «باربد» كه‌ نام‌ او را فهلبذ، فهلوز، فهربد، فهلیذ، بهلبد و بهربذ نیز می‌گفتند.باربد برای‌ سی‌روز ماه‌ لحنی‌ ساخته‌ بود كه‌ آن‌ را «سی‌لحن‌ باربد» می‌گفتند و برای‌ سیصد و شصت‌ روز از سال‌ اوستایی‌، سیصد و شصت‌ لحن‌ ساخته‌ و همچنین‌ برای‌ هفت‌ روز در هفته‌، هفت‌ آهنگ‌ به‌ نام‌ «خسروانی‌» كه‌ هر روز یكی‌ را اجرا می‌كرد.باربد نوازنده‌ عود بود و در نواختن‌ آن‌ استاد، زادگاهش‌ در جهرم‌ فارس‌ یا مرو خراسان‌ ذكر شده‌ است‌. داستان‌هایی‌ زیادی‌ به‌ باربد نسبت‌ داده‌ شده‌ كه‌ اغلب‌ آنها مبالغه‌آمیز است‌.تدبیر و تمهید باربد برای‌ دیدار با خسروپرویز هم‌ جالب‌ است‌. به‌ ظاهر باربد بر اثر جسارت‌ به‌ رییس‌ موسیقیدان‌های‌ دربار، نمی‌توانسته‌ به‌ حضور خسروپرویز برسد، ولی‌ با جلب‌ موافقت‌ «مردویه‌» باغبان‌ باغ‌ اختصاصی‌ خسروپرویز، توانست‌ در بالای‌ درختی‌ مشرف‌ به‌ تخت‌ شاهنشاه‌ پنهان‌ شود و با هنرنمایی‌ خاص‌ توجه‌ شهریار ساسانی‌ را به‌ خود جلب‌ كند.
این‌ داستان‌ از نمونه‌ قصه‌هایی‌ است‌ كه‌ برای‌ باربد موسیقیدان‌ دربار خسروپرویز نوشته‌اند.یكی‌ دیگر از موسیقیدانان‌ دربار «نكیسا» بود كه‌ چنگ‌ را به‌ زیبایی‌ می‌نواخته‌ و به‌ او «چنگی‌ خسروپرویز» لقب‌ داده‌اند.
از دیگر موسیقیدانان‌ دربار ساسانی‌ می‌توان‌ به‌ بامشاد، رامتین‌ یا رامین‌ یا رامی‌ یا رامنین‌، كوسان‌ نواگر، آفرین‌، سركش‌ یا سركب‌ یا سركس‌ یا سركیس‌، خاركش‌، آزادوار چنگی‌ كاسه‌گر و خسروانی‌ اشاره‌ كرد.
اوج‌ موسیقی‌ قبل‌ از اسلام‌ در دوران‌ سلطنت‌ ساسانیان‌ بوده‌ و اثرات‌ آن‌ را تا به‌ امروز می‌توان‌ یافت‌ كرد.

منبع با تخلیص:روزنامه اعنماد







توجه:
ـــــــــ
این تاپیک جهت آگاهی دوستان عزیز از قواعد و معیار های موسیقی اصیل ایرانی و دستگاه ها و آواهای نواحی بنا شده است.

[Doctor]

دستگاه شور

تعریف لغت شور :
انسان وقتی به وجد می آید و وجود درونی او تحریک می شود حالتی در انسان ایجاد می کند که می گویند شوری در دل بوجود آمده آواز شور حقیقتأ این حالت را در شنوده بوجود می آورد آواز شور با آواز های دیگر ایرانی کاملأفرق دارد پس در کل می توان گفت بانگ بر آوردن و ندا دادن بر اثر تحریک شدن از وجود حال درونی را شور می نامند
از نقطه نظر فنی
هرگاه درجه چهارم گام ماهوری را ربع پرده زیاد کنیم و درجه سوم گام همان ماهور را تونیک قرار دهیم آواز ما حالتی ایجاد می کند که گوییم در پرده شور هستیم و این حالت همیشه ثابت است
برای مثال گام ماهور (فا) را در نظر می گیریم، در اینجا درجات گام (فا)عبارتند از:
فا، سل، لا، سی بمل، دو، ر، می،فا واگر در اینجا نت سی بمل را که درجه چهارم گام ماهور(فا) است ربع پرده زیاد کنیم تبدیل به سی کرون می شود و نت (لا ) را طبق گفته قبل که درجه سوم گام ماهور (فا)است در شروع قرار دهیم گام جدیدی بوجود می آید که در موسیقی به آن گام شور(لا) می گوییم که عبارت از:لا،سی کرون،دو،ر،می،فا،سل،لا
امروزه دستگاه شور یکی از بزرگترین دستگا های موسیقی ملی ایران است چرا که علاوه برملودی های کوچکی که آنر را در موسیقی گوشه می نامییم شامل آواز های دیگری که گام آنها همان است ولی ملودی و حالتی دیگر در گوش شنوده ایجاد می کند داراست و بهمین خاطر این آواز را در قدیم ام الاواز می خواندند درجات گام شور در پرورش ملودی ها نقش بسزای دارند زیرا اگر ما درجه اول را بطور مثال گام نام برده شور (لا) را در نظر بگیریم و مرتب روی آن ایست کنیم و نت (لا) در اینجا مرتب بیشتر از سایر نتها شنیده شود ملودی را پرده شور می خوانند یعنی ما آواز شور می خوانییم ولی اگر درجه دوم که در اینجا نت سی کرون است از همه بیشتر بصدا در آید ملودی حالتی پیدا می کند که آن را در موسقی ابواعطا یا آواز ابوعطا می خوانند و همینطور درجه سوم را که نت (دو) می باشد بروی آن ایست کنیم و این نت از همه بیشتر به صدا در آید حالتی دارد که در موسقی به آن بیات ترک ویا بیات زند می گویند و اگر درجه چهارم را شاهد قرار دهیم آواز افشاری و درجه پنجم را آواز دشتی می نامند حال همین آواز ها هر کدام ملودی های کوچکی دارند (گوشه)که در کل دستگاه شور را تشکیل می دهند.