سلام. دعاهایی براتون قرار دادم که باعث تقویت حافظه میشن.
آيا دعايي وجود دارد كه انسان با خواندن آن هوش و استعدادش زياد شود؟
در كتاب شريف مفاتيح الجنان در فصل اول از باب اول كه درباره تعقيبات است اين دعا را نقل نموده است و مىگويد:
اين دعا را پيغمبر(ص) به اميرالمؤمنين(ع) براى حافظه تعليم نمود:
« سُبْحانَ مَنْ لا يَعْتَدي عَلي اَهلَ مَمْلَكَتِةِ، سُبْحانَ مَنْ لا يَاْخُذُ اَهْلَ الْاَرضِ بِاَلْوانِ الْعَذابِ ، سُبْحانَ الرَّؤُفِ الرَّحيمِ ، اللهُمَّ اجْعَلْ لي في قَلبيْ نُوراً و بَصَرَاً و فَهْماً و عِلْماً ، اِنَّكَ عَلي كُلِّ شَيئٍ قَديرٌ »
و نيز در خلاصه الاذكار است كه در وقت مطالعه بخواند:
« اَللّهُمَّ اَخْرِجْنى مِنْ ظُلُماتِ الْوَهْمِ وَ اَكْرِمْنى بِنُورِ الْفَهْمِ اَللّهُمَّ افْتَحْ عَلَيْنا اَبْوابَ رَحْمَتِكَ وَانْشُرْ عَلَيْنا خَزائِنَ عُلُومِكَ بِرَحْمَتِكَ يا اَرْحَمَ الرّاحِمينَ
خدايا مرا بيرون آور از تاريكىهاى وهم،و به نور فهم گرامىام بدار،خدايا درهاى رحمتت را به روى ما بگشا،و خزانههاى علومت را بر ما باز كن به مهربانىات اى مهربانترين مهربانان. ».
و مؤلف محترم گويد كه كسى كه مىخواهد حافظهاش زياد شود مسواك كند و قرآن بخواند و به خصوص آيهالكرسى را قرائت نمايد و همينطور خوردن مويز در ناشتا، به خصوص اگر سرخ و بيست و يك دانه باشد، براى تقويت فهم و ذهن و حافظه نافع است خوردن حلوا و گوشت نزديك گردن و عسل و عدس نيز مورث حفظ است ...
و هر روز بعد از نماز صبح پيش از آنكه تكلم كند بگويد: « يا حى يا قيّوم فلا يفوت شيئا علمُه و لايؤده ...»
و اجتناب كند از چيزهايى كه سبب نسيان مىشود و آن ... و كثرت معاصى و كثرت هموم و احزان در امر دنيا و كثرت اشتغال و علائق و ... است.
در كتاب شريف كافى نيز از امام معصوم نقل شده است كه از خدا بخواه كه عقل تو را قوى بگرداند و از خدا طلب فهم و درك نما (بحارالانوار، ج 1، ص 224 روايت 17 روايت عنوان بصرى)
علاوه بر دعاها و امور ذكر شده بطور كلى به دست مىآيد كه امور معنوى و عبادى براى تقويت قواى ذهنى مؤثر است و انجام گناه و مكروه براى قواى ذهنى و عقلى مضر است.
آنچه در مورد تقويت حافظه و هوش از كتب روايي و ادعيه بيان شد، علت تامه محسوب نمي شود. بعضي از عوامل مربوط به هوش و حافظه در اختيار ما نيست و مربوط به عوامل ژنتيكي و وراثتي است. به عبارت ديگر هوش و حافظه و استعداد هر انساني برآيندي از عوامل متعدد وراثتي و محيطي است كه بعضي از اين عوامل در اختيار ماست. از قبيل آنچه در بالا گفته شد و بعضي از آنها از حوزه اختيار انسان خارج است مانند نقش عوامل ژنتيكي اجداد گذشته. بنابراين توقع نداشته باشيد كه با انجام كارهاي فوق كه قطعا مؤثر هستند معجزه شود كه ناگهان بهره هوشي شما از 90 به 130 ارتقاء پيدا كند و اگر اين چنين نشد اعتقاد به اين توصيه هايي كه معصومين كرده اند كم شود.
بنابراين همان طور كه يك فردي كه مثلا 170 سانتي متر است نمي شود قد او را به 190 ارتقاء داد. همين طور هوش 100 را نمي توان به 120 ارتقاء داد. بله، يك فرد با 170 سانتي متر قد را مي توان از طريق ورزش و تغذيه سالم تقويت كرد تا كارآيي بهتري داشته باشد.
يك هوش با نمره 100 را مي توان تقويت كرد تا كارآمدتر باشد. البته در يك دوره هايي از رشد مثل دروان جنيني و سال هاي اوليه زندگي كودك مي توان براساس يك برنامه صحيح تغذيه مادر و همچنين تغذيه كودك و علاوه بر آن غني كردن محيط رشد كودك با فراهم كردن محرك هاي سالم محيطي، حتي بهره هوشي را افزايش داد ولي در دوران جواني و ميان سالي بايد بيشتر به اين فكر بود كه موانع كارآيي هوش را حذف كرد و عوامل شكوفايي و قابليت ها را فراهم نمود تا آنچه دست آفرينش در خلقت انسان تعبيه كرده است به منصه ظهور رساند و اين روايات و توصيه ها بيشتر ناظر به همين مسائل است.
واما از ديدگاه روانشناسان مي توان با استفاده از راهكارهاي زير به تقويت حافظه پرداخت.
1. تقطيع : يعني حروف را به قطعه هاي واژه اي و قطعه هاي واژه اي را به قطعه هاي عبارتي دسته بندي كردن از طريق تقطيع مي توان حروف يا ارقام را به قطعه هاي معنادار تبديل كرده و ظرفيت حافظه ي خود را افزايش داد مثلا زنجيره ي عددي 83 - 619 - 2177 - 149 را به زنجيره ي 1492 - 1176 - 1983 (كه سالهاي ميلادي است ) تبديل نموده و حافظه ي خود را افزايش مي دهيم .
2. معنادار كردن : اين روش بهتر از هر شيوه ديگر به حافظه كمك مي كند و هر چه معنا عميق تر يا با جزئيات بيشتري رمزگرداني شود, مطلب بهتر به ياد مي ماند. بنابراين وقتي مي خواهيد نكته اي را از كتابي به خاطر بسپاريد احتمال يادآوري آن در صورتي بيشتر است كه توجه خود را بيشتر بر معناي آن مطلب متمركز كنيد تا بر واژه ها. هر چه عميق تر و كامل تر به معنا توجه كنيد بهتر آن را به ياد خواهيد آورد. به عبارت ديگر به جاي حفظ الفاظ معاني را حفظ نماييد.
3. سازماندهي : با سازماندهي مطالب به راحتي مي توان مطالب را ياد گرفت , حفظ كرد و سپس به ياد آورد. يعني براي يادگيري و حفظ موضوع و مطلبي كه داراي زير مجموعه و زيرشاخه هاي متعدد و متكثري است آن را در يك سلسله مراتبي منطقي قرار داده و از كل به جزئ و از بالا به پائين به زيرشاخه هاي جزئي تر تقسيم نموده و به خاطر خود بسپاريد.
4. بافت : ما معمولا مطالبي را مي آموزيم كه در يك شرايط زماني , مكاني و... خاصي ياد مي گيريم اين مجموعه شرايط حاكم بر فضاي يادگيري را بافت مي گويند ما وقتي مي توانيم به آساني مطالب را بازيابي كنيم كه بافت حاكم بر بازيابي را همان بافتي قرار دهيم كه در زمان يادگيري و وقوع آن وجود داشته است مثلا اگر قرار باشد شما نام همكلاسيهاي دوران راهنمايي خود را بياد آوريد, با گردشي در راهروهاي مدرسه اي كه دوره ي راهنمايي را در آن گذرانيده ايد باز يابي اسامي دوستان همكلاسي را آسان تر مي توانيد انجام دهيد.
5. روش پس ختام : اين روش كه توانايي دانشجو را در به خاطر سپردن مطالب كتابهاي درسي كمك مي كند به روش پس ختام معروف است كه نام اين روش متشكل از حروف اول شش مرحله ي آن است .
1- پيش خواني
2- سؤال كردن
3- خواندن
4- تفكر
5- از حفظ كردن
6- مرور كردن .
توضيح : فرض كنيد مي خواهيد مطلبي از يك كتاب را به خاطر بسپاريد و سپس باز يابي كنيد ابتدا با پيش خواني يك برداشت كلي از موضوعات مهم انجام مي دهيد. اين نوع پيش خواني باعث مي شود كه مطالب مهم فصل را شما سازمان دهي كنيد (همان طور كه قبلا گذشت ) در مرحله ي دوم و سوم : دانشجو بايد درباره ي هر بخشي سؤالهايي طرح كند و در مرحله ي خواندن (سوم ) بايد هر بخش را به قصد پاسخ دادن به سئوالهاي طرح شده بخواند. در مرحله ي چهارم به دانشجو گفته مي شود كه هنگام خواندن , ساختن سؤال ها و ايجاد ارتباط بين دانسته هاي خود درباره ي مطلب فكر كن كه در واقع دانشجو به مطالب خوانده شده معنا دهي مي كند. سپس در مرحله پنجم و ششم يعني در مراحل از حفظ گفتن و مرور كردن دانشجو بايد سعي كند واقعيتهاي اصلي مطالب را كه خوانده بياد آورد و به سئوالهايي كه خود طرح كرده , پاسخ دهد.
علاوه بر آنچه گفته شد عوامل زير نيز در تقويت حافظه مؤثر است .
1. تقويت تمركز و دقت .
2. كاهش اضطراب و كسب آرامش بويژه هنگام مطالعه .
3. تأمين نيازهاي طبيعي و فيزيولوژيكي (تغذيه ي مناسب , ورزش , رعايت بهداشت )
4. كاهش اشتغالات ذهني
5. ياد خدا (انجام امور عبادي بويژه نماز اول وقت , قرائت قرآن و ادعيه )
6. استفاده بيشتر از مواد حاوي گلوكز (مثل خرما, عسل و شيريني جات طبيعي ). مواد داراي كلسيم و فسفر و ويتامينهاي D مانند: لبنيات , روغن ماهي , C پرتقال , گوجه فرنگي , B سبوس گندم , سبزيجات تازه A هويج , جگر.
7. تمرين و تكرار مطالب (خيلي مهم است ).
8. بعد از هر 45 دقيقه مطالعه حدود 10 دقيقه استراحت كنيد.
9. تمرينات تنفسي براي انجام اين تمرين كافي است در حالت ايستاده يا درازكش ريه را از هوا پر نموده و با آرامش بازدم را انجام دهيد.
دانشجوى گرامى در رابطه باعلل فراموشى بايد به عرض تان برسانيم كه روان شناسان معتقدند كه حافظه سه مرحله دارد:
1- رمز گردانى،
2- اندوزش ،
3- بازيابى.
منظور از رمز گردانى تبديل اطلاعات فيزيكى به نوعى رمز قابل قبول براى حافظه است اين مرحله همان سپردن اطلاعات به حافظه مىباشد اندوزش عبارت از نگهدارى و ذخيره اطلاعات رمز گردانى شده است و باز يابى فرايندى است كه از طريق آن اطلاعات به هنگام نياز از حافظه فرا خوانده مىشوند در نظريههاى جديدى كه در رابطه با حافظه مطرح شده است اعتقاد بر اين است كه فراموشى ناشى از احتمال وقوع خطا در يك يا چند مرحله از اين مراحل سه گانه مىباشد البته نبايد نقش عوامل هيجانى نظير اضطراب و استرس را در فراموشى ناديده گرفت .
توصيههاى زير را عملى سازيد:
1- تلاوت و حفظ قرآن،
2- پرهيز از پرخوابى و پرخورى و خوردن غذاهاى سنگين،
3- سحرخيزى و بيدارى بينالطلوعين،
4- خواندن دعاهايى كه به اين منظور وارد شده (در مفاتيحالجنان در تعقيبات مشتركه دعايى ذكر گرديده)
5- مداومت بر مسواك زدن،
6- خوردن عسل،
7- خوردن كندر و زنجبيل (به مقدار كم)
8- استراحتتان به اندازه كافى باشد و از فشار درسى و كارى خود بكاهيد.
9- به اندازه كافى تفريح داشته باشيد. اميد است با عمل كردن به روش مذكور و توصيههاى بالا ديگر هيچ وقت دچار فراموشى مشكلزا نشويد.
در روايات معصومين اشاراتي به علل و موجبات فراموش شده است كه اهم آنها از اين قرار است:
1- ارتكاب گناه.
2- خوردن چيزهاي ترش.
3- خنده زياد.
4- بي احترامي به استاد.
5- خوردن پنير زياد.
6- غم و اندوه براي امور دنيايي.
7- خواندن سنگ قبرها.
8- تماشاي به دار آويخته.
9- خوردن در حالت جنابت.
10- آشاميدن زياد آب و مايعات.
11- غذاي داغ خوردن.
12- افراط در مجامعت.
13- به كار نينداختن حافظه.
( الّلهُمَّ صَلِّ عَلَي مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَعَجِّلْ فَرَجَهُمْ )
(لوح فشرده پرسمان، اداره مشاوره نهاد نمايندگي مقام معظم رهبري در دانشگاه ها، كد: 5/100115921)
منبع:پرسمان دانشجويي - علوم قرآن و معارف قرآن
