تاریخچه برنامه های توسعه

[khiyal21]

تاریخچه برنامه های توسعه
برنامه اول عمرانی (1334 – 1327 )
•ایجاد چارچوب اجرایی تفکر عمران منطقه ای در سال 1332 توسط سازمان برنامه و بودجه با تأسیس سازمان توسعه و دشت مغان
•دو اصل پایه در تهیه برنامه اول: بالا بردن واحد سطح زندگی – تعدیل در توزیع ثروت
برنامه دوم عمرانی (1341 – 1334)
•وظایف سازمان برنامه مشخص می شود.
•بخش خصوصی تا حدی فعال شد و به برنامه ریزی بخشی و منطقه ای توجه شد.
•در منطقه خوزستان: احداث سد دز، شبکه توزیع برق، کشت نیشکر، ایجاد کارخانه قند
برنامه سوم عمرانی (1346 – 1341)
•هویت سازمان برنامه و وظایفش مشخص تر می شود.
•سرمایه گذاری خصوصی افزایش قابل توجهی داشت و سطح برنامه ریزی روی برنامه ریزی بخش حرکت می کند
•بخش کشاورزی مهمترین بخش در این برنامه
•انجام اصلاحات ارضی که باعث شد اغلب فعالیت های صنعتی در تهران و اطراف آن متمرکز شد.
•منطقه ای کردن برنامه بخش های اقتصادی با هدف نهایی ایجاد قطب های مختلف صنعتی و کشاورزی
•انجام طرح های جامع عمرانی و برنامه ریزی منطقه ای در مناطقی از کشور: دشت قزوین، جیرفت، کهگیلویه و بویراحمد، ماهدشت، پل ذهاب
•برای نخستین بار ضرورت تهیه طرح های جامع شهری با هدف تنظیم و پیش بینی توسعه زیربنایی شهر در قالبی منطقی در این برنامه و شروع واقعی تهیه و اجرای طرح از برنامه چهارم
•تا این برنامه، برنامه ریزی منطقه ای جایگاه قانونی خاصی در ایران نداشت. در ماده 17 قانون برنامه: هدف بیشتر تأکید بر جنبه های تمرکز زدایی برنامه ریزی منطقه ای
•قبل از این برنامه، تفکر برنامه ریزی منطقه ای بر تمرکز سرمایه گذاری در مناطق عقب افتاده
•در این برنامه زمینه صنعتی شدن فراهم شد و در برنامه چهارم به صورت مشخصی به اجرا در آمد.
برنامه چهارم عمرانی (1351 – 1346)
•دو سیستم برنامه ریزی از بالا به پایین و از پایین به بالا، به طور همزان جریان یافته و به طور مداوم این دو جریان بر هم منطبق می شوند.
•مفاهیم عمران منطقه ای به شرط زیر مورد توجه قرار گرفت:
1- شناسایی منابع و امکانات توسعه مناطق مستعد و تعیین قطب های توسعه در ه منطقه، تمرکز سرمایه گذاری در آنها، به منظور تسهیل و تحصیل حداکثر بازده و تسریع آهنگ رشد اقتصادی کشور
2- اجرای طرح های مجتمع عمرانی در استان ها و فرمانداری های کل
3- مطالعه در جهت منطقه بندی کشور برای برنامه ریزی منطقه ای و توسعه شهری که توسط گروهی به رهبری بتل از طرف بانک جهانی انجام گرفته و کشور را به 11 منطقه برنامه ریزی تقسیم نمود.
•فاصله شهر و روستا و مناطق پیشرفته و عقب افتاده بیشتر شد. افزایش مهاجرت روستاییان به شهر، برگزیدن استراتژی جایگزین واردات در تقسیم کار
•طرح های جامع توسعه اقتصادی، اجتماعی برای مناطق هرمزگان، باختران و خراسان تهیه شد.
•برای اولین بار فصل مستقلی به نام عمران ناحیه ای پیش بینی شد
•برای اولین بار مفهوم منطقه ای کردن برنامه های بخش ها به فرآیند طرح ریزی منطقه ای وارد شد.
•بحث خودیاری و مشارکت مردمی در برنامه چهارم شروع شد و در برنامه پنجم نمود عینی پیدا کرد.
•برنامه ریزی منطقه ای از برنامه اول تا چهارم: به تدریج از سیاست یک بعدی سرمایه گذاری در مناطق عقب افتاده به سیاست چند بعدی تمرکز زدایی، منطقه ای کردن بخش ها، سرمایه گذاری در مناطق عقب افتاده، ایجاد نهادهای برنامه ریزی در مناطق، مطالعه جامع منطقه ای، مشارکت مقامات محلی تحول یافت.
برنامه پنجم عمرانی (1356 – 1351)
•جامع ترین برنامه پیش از انقلاب
•به برنامه ریزی بخشی توجه زیادی شد
•سیاست ها و خط مشی های دولت برای تعادل میان بخش های مختلف: سیاست مالیاتی، سیاست بودجه ای، سیاست پولی و بانکی
•استانداران مسئول اجرای برنامه و روسای دفاتر برنامه و بودجه مسئول برنامه ریزی استان
•یکی از شیوه های برنامه ریزی منطقه ای یعنی برنامه جامع عمران ناحیه ای مورد توجه قرار گرفت.
•اهداف عمران ناحیه ای و منطقه ای:
1- جلوگیری از افزایش نابرابری های منطقه ای موجود
2- تأکید بر تأمین خدمات اجتماعی و رفاهی و ایجاد اشتغال
3- ایجاد هماهنگی در سرمایه گذاری و فعالیت های عمرانی مناطق
4- تأمین مشارکت مردم، مقامات محلی (اصل عدم تمرکز)
5- تقلیل درصد مهاجرت
•توجه به قطب های کشاورزی، صنعتی و توریستی و ترویج سرمایه گذاری خصوصی در مناطق عقب افتاده
•سال 51 با افزایش شدید قیمت نفت، باعث شد برنامه جدید در سال 54 تصویب شود.
•سیاست های زمین: ذخیره سازی – وضع قوانین – تشویق بخش خصوصی
•افزایش بورس بازی زمین و گسترش بی رویه تهران که موجب ایجاد سازمان نظارت بر گسترش شهر تهران در سال 52 و سازمان وزارت آبادانی و مسکن شد
•ایجاد دفاتر طرح ریزی و برنامه ریزی در شهرداری ها جهت بهبود نظام برنامه ریزی و توسعه شهری در این برنامه
•برای هر استان برنامه های 5ساله توسعه مورد توجه قرار گرفت و اولین سازمان توسعه استان در استان سیستان و بلوچستان
•مهمترین اهداف برنامه ریزی عمرانی در راستای برنامه ریزی منطقه ای:
1- توسعه اقتصادی متعادل استان ها
2- توزیع عادلانه خدمات
3- مشارکت عمومی در برنامه های عمرانی و تقویت پایه های اقتصادی در مناطق
•مقدمات طرح آمایش از سال 54 شروع و در سال 56 خاتمه یافت. این طرح اقدامی در زمینه برنامه ریزی منطقه ای در دوران پیش از انقلاب توسط مهندسین مشاور ستیران
برنامه ششم عمرانی (1361 – 1356)
•این برنامه تصویب نشد
•بر مبنای مطالعات آمایش سرزمین تدوین گردید برنامه اول توسعه بعد از انقلاب (1366 – 1362)
•به دلیل ضعف اطلاعات و عدم انجام و وجود شرایط ویژه ناشی از جنگ تحمیلی اجرا نگردید. برنامه اول توسعه (1372 – 1368)

[khiyal21]

برنامه اول توسعه (1372 – 1368)
•از نقاط قوت برنامه: ارتباط مستمر شوراهای برنامه ریزی و ستاد برنامه با نمایندگان مجلس شورای اسلامی در کمیسیون های مختلف جریان تدوین لایحه برنامه، ایجاد تحرک در سرمایه گذاری، تولید و اشتغال، تلاش جهت کاهش نرخ رشد جمعیت، افزایش قابل توجه پوشش آموزش و پرورش و بهداشت و درمان که در بهبود نرخ باسوادی و کاهش نرخ مرگ و میر کودکان موثر بود.
برنامه دوم توسعه (1378 – 1374)
•در سال 75 کار تهیه برنامه ایران 1400 در سازمان برنامه و بودجه آغاز شد. در این برنامه تعدیل ساختاری مدنظر بود و به یک برنامه 7 ساله و سه برنامه 5 ساله تقسیم می شد.
•بخش عمران شهری در این برنامه شامل موارد زیر می شد:
•1- دست یابی به توسعه منظم و از پیش اندیشیده توسعه طرح های جامع، تفصیلی و هادی
•2- ارتقای توان مدیریتی، فنی و اجرایی شهرداری ها
•3- مدیریت اقتصادی واحدهای ارایه کننده خدمات شهری•
4- بهبود کمی و کیفی تأسیسات و تجهیزات شهری
•5- بهبود امور حمل و نقل و ترافیک درون شهری
•6- بهسازی و نوسازی بافت های مسئله دار شهری
برنامه سوم توسعه (1383 – 1379)
•مراحل برنامه ریزی برنامه سوم:
1- بررسی عملکرد گذشته
2- تدوین برنامه های عملیاتی و رهنمودهای کلی برنامه
3 - تدوین برنامه های بخشی و استانی بر اساس قانون برنامه سوم و جهت گیری های آمایشی
برنامه چهارم توسعه (1388 – 1384)
انواع طرح ها
طرح آمایش سرزمین
•توزیع بهینه منابع، فعالیت ها و مشاغل. مدیریت عقلانی فضا.
•آمایش سرزمین: بهره وری زمین یا تنسیق سرزمین
•حدفاصل بین برنامه اقتصاد ملی و برنامه ریزی منطقه ای. پس دارای خصلت دوگانه اقتصادی – فضایی
•مهمترین اقدام برنامه ریزی فضایی قبل از انقلاب: مطالعه آمایش سرزمین. مهندسان مشاور ستیران مسئول تهیه و قرارداد که از سال 1354 شروع شد و تا 1356 به طول انجامید.
•بعد از انقلاب، مطالعات پایه سال 62 توسط سازمان برنامه و بودجه شروع شد و گزارش اولیه سال 64 منتشر شد. شروع واقعی طرح سال1376
•تقسیم ایران به 8 کلان منطقه و 14 منطقه
•اهداف:
1- سیاست اسکان جمعیت (هدایت)2
- استقرار شبکه سکونتگاه ها
3- حفظ فضاها و توان محیطی
4- ترسیم سیمای مرحله آتی توسعه یافتگی
5- تجهیز و ساماندهی آگاهانه فضا در جهت نیل به توسعه
6- تنظیم رابطه بین انسان، فضا و فعالیت های انسانی برای بهره برداری از همه امکانات محدود
•تهیه توسط سازمان برنامه و بودجه و تصویب شورای عالی شهرسازی و معماری
طرح جامع سرزمین (طرح کالبدی ملی و منطقه ای)
•مطالعه از سال 1370 شروع و سال 75 در معاونت شهرسازی و معماری وزارت مسکن و شهرسازی انجام شد.
•تهیه توسط وزارت مسکن و شهرسازی و تصویب اولیه در کمیه فنی شورای عالی و تصویب نهایی در شورای عالی شهرسازی و معماری کشور
•هدف:
مکانیابی برای گسترش آینده شهرهای موجود و ایجاد شهرها و شهرک های جدید
•توجیه طرح:
1- رشد انفجاری جمعیت شهری در اواخر دهه 13602
2- گستردگی نیاز به شهرهای جدید
3- نارضایتی از گسترش خودجوش شهرها
4- فقدان مطالعات بالادست طرح های جامع
5- فقدان مطالعات پایه برای شهرسازی
6 - فقدان نقشه های کاربری و مقررات احداث زمین های کشور
•تقسیم کشور به 10 منطقه با توجه به شرایط طبیعی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی
•مهمترین محورهای طرح:
جمعیت و فضا – مدیریت فضا – حفاظت محیط زیست و آثار باستانی – سوانح طبیعی طرح جامع شهرستان (ناحیه ای) تغییر نام یافته به طرح توسعه و عمران (جامع) ناحیه ای در سال 1373
•بعد از انقلاب و از سال 1370 مطرح شد و در سطح بین برنامه ریزی منطقه ای و محلی و برای دوره 20 ساله
•اولین طرح جامع شهرستان: طرح جامع شهرستان میانه
•اکنون جایگزین شده با مطالعات حوزه نفوذ مستقیم شهرها
•متشکل از دو قسمت:
1- تعیین کاربری زمین در سطح شهرستان
2- ساماندهی نظام فعالیتی در فضا
•بررسی در کمیته فنی استان با حضور نماینده دبیرخانه شورای عالی، بررسی و تصویب در شورای استان با حضور نماینده دبیرخانه شورای عالی، تصویب نهایی در شورای عالی شهرسازی و معماری کشور
طرح مجموعه شهری (طرح منطقه شهری)
•از سال 1374 مطرح شد و تهیه آن توسط وزارت مسکن و شهرسازی و پس از تصویب شورای عالی، ابلاغ به وزارت کشور برای اجرا
•اولین طرح منطقه شهری: منطقه شهری اصفهان و شامل 6 شهرستان
•مجموعه شهری تهران: تهران، دماوند، ری، شمیرانات، کرج، ورامین، اسلامشهر، ساوجبلاغ، شهریار
•راهبرد اساسی مجموعه شهری تهران: کنترل میزان رشد و افزایش جمعیت مجموعه، حل مسئله اسکان غیر رسمی، ایجاد نظام مدیریت واحد برای اداره مجموعه.
•تعیین سقف 14 تا 15 میلیون جمعیت برای 1400 و استانداری تهران به عنوان نهاد مدیریت مجموعه
•طرح منطقه شهری در مقیاس 1:25000 تا 1:50000
•اهداف:
1- ساماندهی اسکان جمعیت در آینده
2- آرایش شبکه شهری و روستایی مجموعه3
- هدایت و کنترل استفاده زمین
4 - اسکان گروه های کم درآمد (ساماندهی حاشیه نشینی)
5- بهبود نظام مدیریت شهری (بر مبنای مدیریت مجموعه)
•تعیین محدوده مجموعه شهری به پیشنهاد وزارت مسکن و شهرسازی و تصویب شورای عالی
•بررسی طرح در شورای استان، سپس بررسی کارشناسی در کمیته فنی شورای عالی و تصویب نهایی شورای عالی شهرسازی و معماری
طرح ساماندهی فضا و سکونتگاه های روستایی
•توسعه هماهنگ فعالیت های کشاورزی، صنعتی و خدماتی از طریق توزیع مناسب جمعیت و استقرار بهینه خدمات در محیط های روستایی
•تعیین محدوده این طرح ها در طرح های ناحیه ای و مقیاس طرح 1:25000 تا 1:100000
•طرحی جدید که در برنامه 5ساله توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی پیش بینی شده است.
•مناطق روستایی کشور در 3 سطح:
1- حوزه روستایی: اجتماعی از چند آبادی همجوار و مرتبط در قلمرو جغرافیایی و فرهنگی همگن و دارای کانون جمعیتی که تا 5 هزار نفر می باشد.
2 - مجموعه روستایی: تجمعی از چند حوزه روستایی که به دلایلی به هم پیوسته و وابسته اند و جمعیتی تا 12هزار نفر
3- منظومه روستایی: از تجمع چند مجموعه روستایی. وسیع ترین قلمرو جغرافیایی برای پوشش خدمات روستایی. جمعیت بدون احتساب جمعیت شهری و مرکز منظومه، بین 20 تا 40 هزار نفر
•پس از بررسی در کمیته فنی شورای شهرسازی استان به تصویب شورای عالی شهرسازی و معماری استان می رسد.
طرح جامع شهری
•طرحی کالبدی – فضایی که هدف عمده آن ایجاد نظم فضایی در شهر است و افق آن 20 ساله و مقیاس 1:10000 تا 1:25000
•این طرح شامل نحوه استفاده از اراضی، منطقه بندی، نیازهای عمومی شهری، خطوط کلی ارتباطی، مناطق نوسازی و بهسازی و اولویت آنها و ضوابط مربوط به آنها، ضوابط حفظ بناها و نماهای تاریخی و مناظر طبیعی
•برای اولین بار بعد از جنگ جهانی دوم در اروپاو آمریکا در زمینه ساخت و ساز شهرها و روستاهای تخریب شده
•اولین مبتکر، پاتریک گدس و اولین طرح جامع برای آمستردام توسط هنریک پتروس برلاگه در سال 1934
•الگوی آن در ایران نشأت گرفته از پاتریک گدس بر اساس مدل بررسی/تحلیل/طرح
•اولین شهر ایران که طرح جامع آن توسط شورای عالی تصویب شد: بندرلنگه در سال 1344
•طرح های جامع با کیفیت کنونی از اجرای برنامه سوم قبل از انقلاب متداول شد و شروع واقعی تهیه و اجرای آن از برنامه چهارم
•سال 1342 قرارداد تهیه طرح جامع تهران بسته شد و سال 43 شروع به تهیه شد و سال 47 تصویب شد
•تهیه توسط وزارت مسکن و شهرسازی و بررسی در کمیته فنی استان و تصویب در شهرهای زیر 200 هزار نفر در شورای شهرسازی استان و بعد شورای عالی شهرسازی و در شهرهای بالای 200 هزار نفر بررسی در کمیته فنی و تصویب در شورای عالی شهرسازی و ابلاغ به وزارت کشور و اجرا توسط شهرداری•تهیه الگوی تراز مالی – فیزیکی طرح های جامع و هادی بر عهده وزارت مسکن و شهرسازی و با هماهنگی وزارت کشور
•نظارت بر تهیه طرح های جامع و تفصیلی و اجرای مراحل مختلف طرح های تفصیلی شهری بر عهده وزارت مسکن و شهرسازی و دبیرخانه شورای عالی شهرسازی
•در طول 4 دهه گذشته از سه جهت عمده گرایش به تغییر داشته اند: تغییر در شرح خدمات – تغییر در چارچوب علمیاتی – تغییر در نگاه مدیریتی و اداری
•طرح های ساختاری – راهبردی از دهه 1960 در انگلیس شروع شد و از دهه 1970 در آمریکا و از سال 1377 در ایران و در وزارت مسکن و شهرسازی. این طرح ها به علت ایرادهای وارده بر طرح جامع به وجود آمدند.
•مشکلات طرح جامع:1- شهر ماهیت پیچیده دارد که منطقه بندی و تقسیم بندی شهر در طرح جامع درست انجام نمی شود